ж ы л бұрын кембрийге дейінгі кезеннің қазба калды ктарынан строматолиттер
(беткі кабаты бұдырлы, кабаттары концентрлі кұрамды ізбесті түзінділер)
арасынан табыдды. Көк-жасыл балдырлар эр түрлі мекен ету орталарында
кездеседі. О лар Ж ер бетіндегі тірш іліктің пионерлері болып табылады. 1883
жылы Кракатао
аралы нда вулкан аткылады, нәтижесінде сол аралда барлык
тіршілік ж ойы лды. алайда үш жы лдан соң каткан лаваны н үстінде көк-жасыл
балды рлар пайда бола бастады (Анабена). 1963 жылы И сландияда жана
Сурцель атты
арал пайда болды, ж әне бұл аралдың алгашкы мекендеушілері
осы көк-жасыл балды рлар болатын. Б ұл ағзалар +65°С температурада тіршілік
етуге
бейімделген, сонымен бірге
-80°С
температурада А нтарктидада да
тірш ілік ете алады. Тіпті бір апта бойы -190°С тем пературада тұрған сэттің
өзінде тіршілігін жоймайды. О лар мұз астындағы судын гүлденуін туғызады
(Ностакс). Көк-ж асыл балды рларды н 100-ге ж уы к түрі азотты фиксирлеуге
кабілетті.
Ж эне
күріш ті
алкаптарды
ты ңайтуға
тынайыткыш
ретінде
колданы лады .
Қ ы тай, Ж апония, М онғолияда
ностокты азык ретінде жэне
мейрам күндері арнайы тагам ретінде пайдаланады (жер шашы деп атайды).
М онғолияда кейбір вулкандардың кратерларында көк-жасыл балдырлар мен
бактериялардан тұратын ірі кілегейлі пласттар түзіледі. Елді мекеннің
түрғындары бұл пласттарды Тенгу - намуги - меши деп атайды. Кейбір түрлері
балы ктарды ң корегі зоопланктонға корек болып табылады. Бірак. ак амурмен
дөңмаңдай балы қ көк-жасыл балдырлармен өздері де коректенеді. Бірак көк-
жасыл балдырлар өте көп мөлш ерде көбейіп (1 литр суда 100 млн клетка
түзіледі) судын гүлденуін туғызады , суды ң беткі кабаты на жүзіп шығып СҺ-нін
өтуіне
кедергі ж асап, б&іыктардын кырылуына себепші болады. Сосын
балдырлар тірш ілігін жойғаннан соң, су астына түседі де уылдырыктар мен жас
балыктарды өлімге душ ар етеді. А нглияда хлор-диметил-мочевина (ХДМ ) кен
көлемде колданылады.
Көк-жасыл балдырлардың арасы нда бірклеткалы, көпклеткалы және
колониялы тіріш ілік ететін ф ормалар бар. Ядроны ң жэне хроматофордын
болмауы бұл типтін негізгі ерекшелігі болып табылады. Олардың түсі
хлорофилл,
көк тусті
фикоцианин жэне кызыл фикоэритрин пигменттеріне
байланысты. Көк-жасыл балдырлардың клетка кабыкш асы пектиннен, пектин
тэрізді гемицеллю лозадан тұрады, ал ішкі кабаты целюлозалы
кабыктан
түрады (pectis - студень, іркілдек кілегейлі зат).
Пектинді заттар кілегей түзеді. Ішкі кұрамы екі бөліктен тұрады. Сырткы -
хроматоплазма (хроматофордың рөлін аткарады), мұнда каптэрізді түзілген
ішінде пигменттері
бар ламеллалар болады,
сонымен бірге бұл қабатта
рибосомалар,
эктопласттар,
кристалдар
орналасады.
Ал
ішкі
кабат -
центроплазм а (ядроның рөлін аткарады). М ұнда Д Н Қ - нуклеотидтер
ш оғырланған. М ұнда РНҚ-сы бар рибосомалар, вакуол, полифосфатты
гранулалар болады. Көпклеткалы формалар - бұл жіпшелі формалар. Кейде
жіпш елер ж ұқа кабыкш амен капталады (Oscillatoria), ал кейбір формаларының
жіпш елері қалың кынаппен капталған. Бір кы напта бірнеш е гормогонийлер
орналасады. Ж іпш елердің ұш ы бірдей болуы мүмкін (Oscillatoria)
немесе бәрі
бірігіп
кыскаруы
мүмкін
(R ivularia).
К ейбір
балдырлардын
кәдімгі
клегкаларымен катар,
тірі қүрамынан айырылған, қос кабатпен қапталған
клеткалары - гетероцисталары болады. Гетероцисталар аркылы балдырлар
гормогонияларға бөлінеді.
Көк жасыл балдырлар автотрофты жолмен қоректенді.
Қоректік қор заты
болып гликопротеид валю тин, ционофицин табылады.
Процесі тек кана вегетативті жолмен жұреді. Н әтижесінде коккалар,
планококкалар, гонидиялар түзіледі.
Планококкалар - шар тәрізділер, қабығы
болмайды. Коккалар - ж ұка қабатпен капталған, ал гонидиялар - калың
қабатпен қапталған. Кейбір балдырлардың ішкі күрылымы бірнеш е рет бөлініп
көптеген ұсак каппоциттер түзеді. Көпклеткалы балдырлар жеке бөліктерге
(фрагменттерге)
бөлінеді.
Кейбіреулерінде
кэдімгі
клеткалармен
катар
гетероцисталар түзіледі. Олар арқылы балдырлардьщ гормогонияларға бөлінуі
жүреді.
К өк-жасыл балдырлар 3
классқа бөлінеді:
Хроококты балдырлар
(Сһгоососсорһусеае),
Хамесифонафиция
(Chamaesiphonophycae),
Г армагониофиция - (Horm ogoniophyceae).
Достарыңызбен бөлісу: