И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010
жүктеу/скачать 10,59 Mb. Pdf көрінісі
|
И аза тіл білш іні антологиясы с. Исаев азіргі аза тілінде
| қатыстық грамматикалық мағына
деп атау қажет. Түсінікті болу үшін бірнеше мысалды талдап көрелік. Тал- дан таяқ жас бала таянбайды, Бала бүркіт түлкіден аянбайды дегендегі екі бала сөзін салыстырып көрейік. Бірінші бала зат атауы (адам), атау септігі арқылы субстанттық, иелік (таянбау қимылының иесі), 3-жақ мағыналарын білдіріп түрса, екінші бала заттық мағынада емес, сындық-қатыстық мағынаны білдіріп түр. Бүл грамматикалық (сындық-қатыстық) мағына бала сөзінің бүркіт сөзімен тікелей тіркесуінен пайда болып, соның арқасында адъективтену процесіне ие болған. Менде ақыл түра ма? (Шәкәрім) дегенде сүраулық мағына ма шыла- уы арқылы беріліп түр. Бұл - кітапты көп оқиды және Бүл кітап дүкенде сатылып жатыр деген сөйлемдегі бұл сөздерінің ин- тонациясына назар аударсақ та жеткілікті. Әрине, бірінші бүл дегеннің атау септік түлғасында түрғаны - бөлек әңгіме. Неме- се мына диалогта үйде сөзінің мағынасына назар аударайық: , - Қайда болдың? Үйде. Қай I - Басқа грамматикалық мағыналарды ескермегеннің өзінде 1 екінші үйде дегенде сүрау мағынасы тек интонация арқылы берілген. 27 Сөйтіп, қатыстық грамматикалық мағына сөздердің сөйлемде атқаратын қызметтерімен байланысты және көбіне контекстік болып келеді де, сөздерді таптастыруда сөздердің синтаксистік қызметі принципіне негіз болады. Сонымен бірге грамматикалық мағынаның бұл үш түрі, бір жағынан, грамматикалық мағынаның грамматикалық форма деген үғыммен байланыстылыгын және грамматикалық категория деген үгымның мәнін, шеңберін айқындауға негіз болатынын (категориялық магына) көрсетсе, екінші жағынан, кейде тек ол морфология саласымен шектеліп қоймай, синтаксиске де еніп кететінін (қатыстық грамматикалық мағына) көрсетіп, мор- фология мен синтаксистің арасын жымдастыра түсуге себін тигізеді. Үшінші жағынан, жалпы грамматикалық мағына же- келеген сөз топтарыньщ семантикалық сипатын айқындайды. жүктеу/скачать 10,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|