64
ЗЕРТТЕУ ЖОБАСЫН ЖҮРГІЗУ: НЕГІЗГІ НҰСҚАУЛЫҚ
сұрағын алдыңыз. Көп нәрсе ақшаға тіреледі деп жорамалдадыңыз, яғни қар-
жылық проблемалар ажырасуға жетелеи�ді деп ои�лаи�сыз. Бұл жерде гипотезаға
керек факторлардың бәрі бар: логикалық ұи�ғарым (жорамалыңыз); аи�ныма-
лылар (ажырасу мен қаржылық проблемалар) және сынаққа түсетін қарым-қа-
тынас (жетекші күш). Бұл жағдаи�да гипотеза үшін ең дұрыс сұрақ – «қаржылық
проблемалар ажырасу ықтималдығын арттыра ма?» болуы керек.
«Жасөспірімдердің әлеуметтік желіде өткізген уақыты мен өзін-өзі бағалауы
арасында баи�ланыс бар ма?» деген сұрақ та гипотеза жасауға өте ыңғаи�лы.
«Әлеуметтік желіде көп отыру адамның өзін бағалауына ықпал етеді» деп жо-
рамалдаи�сыз. Алаи�да қарым-қатынас бағытын тексеру керек. Әлеуметтік желі
жасөспірімдердің өзін-өзі бағалауына оң немесе теріс ықпал етеді деп ои�лаи�-
сыз ба? Ендеше, гипотеза жасауға қажет факторлар паи�да болды: логикалық
ұи�ғарым (жорамалыңыз), аи�нымалылар (әлеуметтік желіде уақыт өткізу мен
өзін-өзі бағалау) және сынаққа алынатын қарым-қатынас (әлеуметтік желілерді
қолдану өзін-өзі бағалауды арттырады немесе төмендетеді). Гипотезаңыз «бос
уақытының көп бөлігін әлеуметтік желіде өткізетін жасөспірімдердің өзін-өзі
бағалауы жоғары» болуы мүмкін.
Жалпы алғанда, 1) нақты анықталған зерттеу сұрағы болса; 2) зерделеуді
қажет ететін аи�нымалылар болса; 3) осы аи�нымалылар арасындағы баи�ланыс
жаи�лы жорамалыңыз болса; 4) оны сынаи� алсаңыз, гипотеза жасау қиын емес.
Қазіргі кезде зерттеу сұрақтарының бәрі бірдеи� гипотеза жасауға жараи�
бермеи�ді. «Жоғары сынып оқушылары карьера жасауға/білімін жалғастыру-
ға қатысты шешімдерді қабылдау процесіне қалаи� қатысады?» деген сұрақ-
ты алаи�ық. Есте сақтаңыз, гипотеза аи�нымалылар арасындағы баи�ланысты
білдіруге тиіс. Ал мына сауалда аи�нымалылар мен олардың қарым-қатынасы
қарастырылмаған. Бұл сұрақтың мақсаты – процесті ашып, сипаттау; сондықтан
гипотеза дұрыс емес дер едім.
Гипотеза мынадаи� жағдаи�ларда жарамсыз:
y
Белгілі бір жағдайға қатысты жорамал жасай алмайсыз
. Мысалы, Тынық мұхиты-
ның оңтүстігіндегі алкоголизм мәселесін зерттегіңіз келеді,
бірақ гипотеза жа-
сай алмайсыз, себебі жорамал жасауға қажет негізгі мәдени контекст жоқ.
y
Нақты айнымалылар жиынтығы жоқ болса гипотеза жасай алмайсыз
. Зерттеуіңіз
нақты жағдайға ықпал ететін факторларды анықтау үшін
пайдалы болатын шы-
ғар. Тынық мұхитының оңтүстігіндегі алкоголизм мәселесіне келсек, зерттеу мақ-
саты – мәселеде қамтылған факторларды не
айнымалыларды анықтау болуы
мүмкін.
y
Сұрағыңыз феноменологиялық сипаттаумен байланысты болса (8-тарауды қара-
ңыз), гипотеза жасай алмайсыз
. Мысалы, «Тынық мұхит аралдары тұрғындары-
ның алкоголь ішімдік ішу ерекшелігі қандай?» деген сұраққа жауап іздейсіз. Бұл
жерде айнымалылар арасындағы байланыс қамтылмайды.
65
Зерттеу
сұрағын әзірлеу
y
Сұрағыңыз мәдени топтың этнографиясын зерттеуге бағытталса
(8-тарауды қа-
раңыз), гипотеза жасай алмайсыз
. Мысалы, «Тынық мұхитының оңтүстігіндегі
ауылдарда нақты мәселеге реакция қандай?» деген
сұраққа жауап іздейтін шы-
ғарсыз. Бұл жағдайда гипотезаны еріксіз құру жан-жақты сипаттауға жол бермей,
жұмысты тежеп тастайды.
y
Мақсатыңыз – бірлескен өзгеріс процесін қамтып, оны зерттеу болса (9-тарауды
қараңыз), гипотеза жасай алмайсыз
. «Тәжірибелік зерттеуде» әдіснама аралас әрі
жаңа құбылыс, сондықтан алдын ала жорамал жасаудың жөні жоқ.
Түптеп келгенде, гипотезаңыз зерттеуіңізге жараи� ма, жарамаи� ма – мәсе-
ленің төркініне қараи� анықтаи�сыз. Мәселе «аи�нымалылар арасындағы баи�ла-
нысты» қамтыса, гипотеза зерттеу сипатын аи�қындап береді. Ал сұрағыңыз
мұндаи� баи�ланысты қарастырмаса, гипотезаны еріксіз құрудың қажеті жоқ.
Достарыңызбен бөлісу: