73
Этика талаптарына сай, сенім тудыратын зерттеу жүргізу
Вебер: «Ғылыми проблема ерекше бір себеп және құндылықтарға саи� туындаи�-
ды» ([1904] 1949: 5), – деген еді. Қазіргі таңда білім сипатын қалыптастыруда
зерттеу де, зерттеушілер де жауапты екенін бәрі мои�ындаи�ды. Білім өндіруге
қатысты жауапкершілік «зерттеудің негізгі аспектісі – этикалық және саяси
көрегендік болуға тиіс» деген тұжырым жасатты. Зерттеуші биліктің, саясаттың
және этиканың талаптарын үи�лестіре білу керек. Джеи�коб Броновскии� (Jacob
Bronowski) аи�тқандаи�: «Ешбір ғылым саясат індеті мен биліктің жемқорлығы-
нан таза емес» (1971: 15).
Зерттеуді бастаған кезде өзімді мықтымын, қолымда билік бар деп ои�лама-
дым. Бар болғаны қарапаи�ым ғана студент едім, сондықтан билік менің сенімді
зерттеу жүргізу қабілетіме ықпал етуі мүмкін деген ои� үш ұи�ықтасам да түсіме
кірмеді. Алаи�да өзімді мықты сезінетін себептер де жоқ емес: мектепте және
жоғары оқу орнында жақсы білім алдым, зерттеу жүргізуге қабілеттімін, бақы-
лаи� және қадағалаи� аламын.
«Адамның жынысы, жасы, этностық шығу тегі, діні, әлеуметтік табы т.б. ке-
дергі тудырмаса жақсы болар еді» деген қауіпті ои�дың мазалағаны рас. Бірақ
олар аяқтан шалуын қои�маи�ды. Мұндаи� атрибуттар әлемнің сізді қалаи� қабыл-
даи�тынына және оларды қалаи� бағалаи�тыныңызға ықпал етеді. Қанша жерден
әділетсіздік деп есептесеңіз де, жоғарыда атап өткен қауіптер артықшылықтарға
ие. Кеи�-кеи�де себепсіз кедергілерге душар боласыз, мұны қалаи� ғана әділетсіз-
дік демеи�сіз?! Дискриминация құрбаны болғандар оны анық баи�қаи�ды. Бірақ
атрибуттары үстем позицияда қалғандар (4.1-кестені қараңыз) ықтимал билікті
баи�қамауы да мүмкін.
Мои�ындалмаған биліктің ықпалы тым тереңде. Жылдар бои�ы антрополог-
тар рефлексивті сезімсіз-ақ зерттеу жүргізді ғои�. Сол уақыт аралығында олар
ақнәсілді, патриархалдық Батыс қоғамының біржақты пікірі мен ұи�ғарымына
саи� жаңалықтар ашып отырды. Өндірілген білімнің адалдығы және зерттелуші-
нің әл-ауқаты билік пен билік қарым-қатынасы мәселесіне қатысты жасалған
этикалық келісімдерге тәуелді.
Достарыңызбен бөлісу: