Сборник заданий по суммативному оцениванию по учебным предметам общего среднего уровня первая часть Нұр-Сұлтан 2020

344 
Орындау уақыты 
15-20 минут 
 
Тапсырма
Мәтінді оқып, құрылымы мен рәсімделуі, жанрлық және тілдік 
ерекшеліктерін талдап, берілген кестені толтырыңыз. 
Қоршаған ортаны қорғау мәселесіне келетін болсақ, облысымызда атқарылып жатқан 
жұмыстар аз емес, алайда проблемалар да бірінен соң бірі туындап отырғанын жоққа 
шығаруға болмайды. Соның ішінде ең өзекті деген үш проблемаға тоқталғанды жөн санадық.

Өңірдің басты экологиялық проблемасы ретінде «Қошқар-Ата» қалдық қоймасын 
айтуға болады. Бір кездері мұнда Каспий аймақтық тау-кен металлургия комбинатының үш 
зауытынан барлығы 105 млн. тоннадан астам қалдықтары жиналған. Өз кезегінде бұл 
жиынтық белсендігі 11,2 мың кюри және 51,8 млн. тонна әлсіз радиоактивтік қалдықдың 
жиналуына әкеп соқты. Ойпаттың оңтүстік бөлігінде арнаулы жоба жасақталмастан 1994 
жылға дейін химиялық-гидрометаллургиялық зауыттың қатты радиоактивті қалдықтары 
көмілген. 
Маңғыстау облысының табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу 
басқармасының басшысы Серік Сағынбаевтың айтуынша, күкірт қышқылы зауытының 
өндірістік қалдықтары «Қошқар-Ата» қалдық қоймасының оңтүстік - шығыс бөлігінде, оның 
санитариялық аймағы шекарасынан тыс жерде. Жасыратыны жоқ, дәл қазіргі уақытта 
қалдық қоймасының және оның айналасындағы экологиялық жағдайы мәз емес. Ақтау қаласы 
және Мұнайлы ауданы халқының табиғи ортасы «экологиялық қысымда» тұрғаны ешқандай 
күмән келтірмейді. 
Бұл проблеманы кешенді шешу мақсатында «Қошқар-Ата» қалдық қоймасын қалпына 
келтірудің техникалық-экономикалық негіздемесі және бірінші кезеңінің жұмыс жобасының
жобалық сметалық құжаттамасы әзірленіп, мемлекеттік сараптаманың оң қорытындысы 
алынған. Нәтижесінде, «Қошқар-Ата» қалдықтар қоймасын қалпына келтірудің І кезеңінің 
жұмыс жобасын іске асыру үшін, республикалық бюджеттен төрт күнтізбелік жылға 17 
518,159 млн. теңге бөлінді 
Тағы бір өзекті мәселе, Каспий теңізінің экологиясын қорғау бойынша атқарылған 
жұмыстар жайы. Теңізде мұнайдың төгiлуінiң алдын алу және оны жою жөнiндегi өңірлік 
жоспары әзірленіп облыс әкімдігінің 09.08.2016 жылығы № 249 қаулысымен бекітілді. 
Сонымен қатар, жер үсті өзен сулары облыс бойынша жоқ екені белгілі. Ал облыс аумағы жер 
асты су ресурстарымен және де Каспий теңізі айдынымен қамтылған. 
Маңғыстау облысының табиғи ресурстар және табиғат ресурстарды пайдалануды 
реттеу басқармасы Каспий теңізінің Маңғыстау бөлігін қорғау аясында біршама жұмыстар 
атқарды. Атап айтқанда, 1399,5 қашықтықты құрайтын Түрікменстан шекарысынан 
Атырау облысының шекарасына дейін су қорғау аймақтары мен белдеулері орналастырылды. 
Жыл сайын Экологиялық зерттеу зертханасы Маңғыстау облысының теңіз портының және 
де мұнай кен орындарының Каспий теңізінің жағалауларына техногенді әсерлерін кешенді 
зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Осы жыл аясында Экологиялық зерттеу зертханасы 
Гидробиология бөлімімен толысып Каспий теңізінің гидрофлора және гидрофауна жағдайын 
зерттеуге мүмкіндік алды. Зерттеу жұмыстарының қорытынды есебі экология 
департаменті, геология және жер қойнауын пайдалану инспекциясы және де мамандырылған 
табиғатты қорғау прокуратурасына анықталған экологиялық бұзушылықтарды жоюға шара 
қолдануға жіберіліп отырады. 
Жылда халықаралық Каспий күні қарсаңына облыста мерекелік іс-шаралар 
ұйымдастырылады, сонымен қатар Каспий теңізі жағалауындағы мемлекеттердің 
өкілдерімен және де халықаралық беделді ұйымдармен Каспий теңізінің биоресурстарын 
қорғау мәселесінің аясында түрлі шаралар өткізіліп келеді.

345 
Әрине, экологиялық ахуалды жақсартуға құзырлы органдар барын салуда. Десе де, 
қоршаған ортаны қорғау мәселелері жергілікті немесе республикалық бюджеттен қыруар 
қаржыны жұмсау арқылы шешіле бермейтіні айдан анық. Өкініштісі сол, қоршаған ортаны 
қорғаудың орнына, қазір қорлайтындар көбейген заман болып тұр. Бір ғана Каспий мәселесін 
айтатын болсақ, теңіз жағалауын ластануына адамдардың өздері жол беріп отыр. Демек, 
бұл ретте ең алдымен ой-сананы түбегейлі өзгерту қажет. Мұны тек еститін құлақ, сезінтін 
жүрек болса жетіп жатыр.
Нұрбол Оқуов,
ҚР Журналистер Одағының мүшесі
Маңғыстау облысы, Ақтау қаласы
 
Мәтін қандай 
құрылымдық 
бөліктерден 
тұрады? 
құрылымдық 
бөліктерден тұрады?
Мәтін қандай жанрда 
жазылған? Неліктен? 
Мәтін қандай 
стильде жазылған? 
Дәлелдеңіз 
Автордың ерекше 
тілдік 
қолданыстарына 
мысал келітіріңіз. 
2. «Каспий теңіз жағалауын ластануына адамдардың өздері жол беріп отыр. 
Демек, бұл ретте ең алдымен ой-сананы түбегейлі өзгерту қажет» деген пікірді 
негізге ала отырып,150-180 сөзден тұратын келісу-келіспеу эссесін жазыңыз. 
Жазба жұмысында тыныс белгілердің дұрыс қойылуына назар аударыңыз.

жүктеу/скачать 9,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: