Патофизиология пәні, мақсаты мен міндеттері және оларға жету
ҚАРТАЮ КЕЗіндегі ЖАСУШАЛАРДАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР
жүктеу/скачать 6,36 Mb. Pdf көрінісі
|
Патофизиология учебник (1)
| ҚАРТАЮ КЕЗіндегі ЖАСУШАЛАРДАҒЫ ӨЗГЕРІСТЕР.
Жасушалар өсіп-өніп, көбеюі, тіршілігін жоғалтқан жасушалардың орнын толтыруы үшін олардың тектік құралдарындағы ақпарат бойынша ДНҚ, РНҚ, нәруыздар түзіліп тұруы қажет. Ал, қартайған организмдерде олардың түзілуі, жасушалардың жаңаруы қатты азаяды. Оның себебін жасушалардың қабықтарындағы қанықпаған май қышқылдарының асқын тотығуға ілігіп кетуімен түсіндіруге болады. Қартаю кезінде байқалатын созылмалы гипоксиянын, ойсоққылық жағдайлардың т. б. нәтижелерінде, ферменттік және ферменттік емес антиоксиданттық жүйелердің тапшылығы дамып, ішкі ағзалар мен тіндердің жасушалары мен олардың ішіндегі құрылымдардын мембраналарында майлардың асқын тотығуы артып кетеді. Осыдан оларда бос радикалдар, гидроасқын тотықтар жиналып қалады. Бұлардың әсерлерінен жасушалардың ядроларында ДНҚ молекуласының өзгерістері пайда болады, РНҚ, нәруыздардың түзілуі бұзылады. Бұл өз алдына жасушалардың өсіп-өнуіне бөгет жасайды. Сондықтан қартайған организмдерде: ● ферменттердің, нәруыздық, пептидтік гормондардың, қан жасушаларының аз өндірілуі; ● микробтарға қарсы антиденелердің аз түзілуі; ● мида жаңа шартты байланыстардың бекімеуі т. с. с. көптеген құбылыстар байқалады. Шын мәнінде сүйек кемігінің бағаналы жасушалары мен ішек үңгіршіктерінің жасушалары жас үлғаюына қарай азаятыны белгілі. Тағы бір назар аударатын жай — ол жасушалардың екіге бөлініп өсіп-өнуі екі қарама қарсы реттеуші ықпалдардың қатысумен болады. Олардың біріншісі жасушалардың бөлініп көбеюін арттыратын цитокиндер (әртүрлі өсу факторлары), екіншісі оны тежейтін — цитокиндер. Қартаю кезінде бұлардың екеуінің де өндірілуі азаяды. Сонымен бірге бөлінетін жасушалардың бұл цитокиндерге сезімталдығы төмендейді. Осыдан жасушалардың өсіп-өнуі азаюымен қатар, кейде олардың ырықсыз артық өсіп-өніп кетуі де мүмкін. Қарттарда өспелердің жиі дамуында осы келтірілген құбылыс маңызды болуы ықтимал. Жалпы қарттардын барлық жасушаларында көптеген 127 құрылымдық және функциялық өзгерістер байқалады. Жасушалардың дәндерінің (ядросының) құрылымы өзгереді, митохондрийларының көлемі үлкейіп, құрылымы бұзылады, нәруыз түзетін рибосомалары азаяды, лизосомалары көбейеді, плазмолеммалары қалыңдайды. Бұндай жасушаларда жиі қуыстар пайда болады, энергия түзілуі бұзылады, жасуша ішіндегі калийдің мөлшері азаяды. Осыдан мембраналық потенциал азайып, жасушалардың қозымдылығы мен өткізгіштігі бұзылады. Жасуша сыртындағы мембраналарында рецепторлардың қызметі бұзылудан олардың сезімталдығы көтеріледі немесе төмендейді және жүйкелік- сұйықтық реттелулері бұзылады. Жасушалардың өзара қатынасы мен байланыстары өзгереді. Тіндердегі рецепторлардың сезімталдығы көтерілуінен кейде тіпті әлсіз, қалыпты жағдайларда әсер етпейтін қоздырғыштардың әсерлерінен қарттық дерттердің туындауы байқалады. Мәселен, терінің суық температураны қабылдайтын қабыл- дағыштарының (рецепторларының) сезімталдығы көтерілуінен жасы ұлғайған адамдар өте тоңғыш болады, оларда бір жерлерінен жел үрлеп тұрған сияқты сезім қалыптасады. Қартаю организмнің барлық функцияларының кемуіне әкеледі. Осыдан қоршаған ортаның өзгеріп тұратын ықпалдарына организмнің бейімделу қабілеті шектеледі. Қарт адамдар жиі аурушаң болады. Өйткені организмнің жүйелері мен ішкі ағзаларында, жасушаларында адамның жасына бай-ланысты пайда болған өзгерістер көптеген дерттердің дамуына қолайлы ықпал етеді. Сондықтан қарттардың жиі аурушаң болу себебін қартаюдың ішкі заңдылықтарынан іздеген жөн. Қарт адамдарда жастарға қарағанда дерттер ерекше өтеді. Оларда организмнін бейімделу-икемделу мүмкіншіліктері төмен болғандықтан гипертрофия, гиперплазия және регенерация үрдістері әлсіз түрде дамиды. Қарттарда гормондар мен медиаторлардың өндірілуі және арнайы рецепторларымен олардың қабылдануы бұзылудан қызба, қабыну, әлсіз түрде өтеді, организмнің сыртқы орта ықпалдарына бейімделу мүм-кіншіліктері шектеледі. Сол себептен көптеген дерттер кездерінде бүліну үрдістері қорғаныстық үрдістерден басым болады. Қарт адамдарда жүрек-қан тамырларының аурулары, қатерлі өспелер, жұқпалар, ми мен ішкі ағзалардың бүліністік дерттері, қантты диабет т.с.с. аурулар жиі кездеседі. Кейбір адамдар тым ерте, басқалары кеш қартаяды. Кейде жас адамдарда кәрілікке тән белгілер тым ерте пайда болуы |