Тақырыбы: Әлеуметтанулық зерттеулердің құрылымы және үрдістері

Анкетаның композициясы.
Анкета 
( enquete деген француз сөзінен шыққан - зерттеу) – өзіндік ерекшелігі 
бойынша респондентпен әңгімелесу сценарийі, бұл осы әңгіменің тікелей 
(интервью) немесе сырттай (анкета тарату) болуына байланыссыз болады.
Анкета үш бөлімнен тұрады: кіріспе бөлім, негізгі ( мазмұнды бөлім) бөлім және 
әлеуметтік – демографиялық бөлім.
Кіріспе, әдетте, респондентке қысқаша хабарласудан тұрады; «Сіздің сауалнамаға 
қатысуыңызды өтінеміз. Сізге сұрақты оқып шығып, өзіңіздің пікірлеріңізге сәйкес 
келетін жауаптың реттік номерін шеңбермен қоршауыңыз немесе өз жауабыңызды 
бос жолға жазуыңызға қажет. Нәтижелер компьютерде өңделеді, сондықтан 
анкетада фамилияны көрсетудің қажеті жоқ. Сұрақтардың бірде-біреуін жауапсыз 
қалдырмауыңызды сұраймыз. Қатысқаныңыз үшін алғыс айтамыз».
Кіріспе бөлімде сондай-ақ мынадай әңгімені бастайтын, оған әңгімелесуші 
респондентті жетелейтін «жетелегіш» - сұрақтар да орналасады. Олардың міндеті 
– респондентті қызықтыру, талқыланатын проблемаға енгізу.
Барынша күрделірек, талдауды, ойлануды, жадын жаңғыртуды талап ететін 
сұрақтар анкетаның ортасына орналастырылады (
негізгі бөлім).
Мұнда әрбір 
сұрақтың сапасын мұқият талдау қажет: 
а) не туралы сұрауды;
ә) неліктен тап осыны; 
б) қандай формада;
Әрбір сұрақ бойынша мынаны ескеру керек: сұрақ зерттеу тақырыбына «жұмыс 
істей ме?». Сұрақ сауал қойылып отырған адамға зерттеуші көздегендей мағынада 
ұғыныла ма? Сұрақ «төтеннен» болып табылмай ма? Оң және теріс позициялары 
тепе-теңдігі сақталған ба? Сұралатын адамға теріс эмоция тудырмай ма? (Өзіндік 
сезіміне әсер етеді, интимдік жақтарына кіреді, әр түрлі қауіптену сезімін 
тудырады т.б.) 
Сондай-ақ сұрақтарды орналастыру принциптерінің сақталуына да назар 
аударылады ( байланысы, күрделі, қарапайым, салмақ түсіретін). Бір сарындылық 
сезімін шақыратын біркелкі сұрақтар жинақталып қалған жоқ па? Анкетаның 
көлемі респондент пікірін айта алатындай және жалықпайтындай болуы керек, 
тәжірибе көрсеткендей ең оңтайлы жұмыс мерзім 20-30 мин болады. 
Анкетаның үшінші бөлімі әлеуметтік демографиялық ( «паспортичка»). Бұл 
сұралатын адамның объективті жағдайы мен мәртебесі туралы сұрақтар блогы. 
Мұндай мынадай сұрақтар қойылады: 
11. Сіздің жынысыныз:
11.1. Ер 
11.2. Әйел

12. Сіздің жасыныз:
12.1. 18 жасқа дейін 12.2. 21 жасқа дейін және т.б.
13. Сіздің біліміңіз:
13.1. Орташа 13.2. Жоғары 13.3. Жартылай жоғары
14. Сіздің кәсібіңіз: ( осындай схемада респонденттердің ықтимал кәсібі аталады).
Қорытындыда 
жұмысқа ( анкетаға ) қатысқаны үшін тағы да алғыс айту 
қабылданған.
Анкета жүргізу – кең тараған социологиялық әдістің бірі, бұл - сауалнаманың
 
жазбаша 
түрі. Социологиялық тәжірибеде 
ауызша 
сауалнама түрі – 
интервью 
қолданылады. 
Социологиялық зерттеудегі интервью. 
Интервью 
( ағылш. Interview – әңгімелесу) – 
респондентпен тікелей диалог 
арқылы 
ақпарат алу әдісі, мұның мақсаты социологиялық зерттеу 
бағдарламасында көзделген сұрақтарға жауап алу болып табылады.
1.
Қалыпқа түспеген интервью – белгілі-бір тақырыпта еркін диалог, мұнда сұрақтар 
(ашық) сөйлесу контексінде құрылады және жауаптарды белгілеу формасы 
стандартталмаған. Ең алдымен, бұл жалпы бағдарлама бойынша сұрақтарды қатаң 
жіктемеген әңгімелесу. Мұндай әңгімелесулер ұзағырақ ( 3 сағатқа дейін), 
зондажды, тексеру ретінде пайдалынылады. 
2.
Жартылай қалыпта интервью – диалог барысында тақырып бойынша бұрын 
әзірленген және қосымша сұрақтар қойылады. Мұндай түрдегі интервью 
зерттелетін ақиқаттың құүрылымына тереңірек бойлауы, зерттелетін топтардың 
сипаттамаларындағы ұсақ айырмашылықтарды анықтау мүмкін.
3.
Қалыпқа түсірілген интервью – сұрақтар « жабық» сұрақтар ( анкета – интервью) 
карточкасын пайдалына отырып, сұрақтарды қоюдың құрылымдары мен тәртібін 
өзгертуге жол берілместен бұрын дайындалған сұрақтамалар бойынша қойылады.
Өткізілу рәсімі бойынша интервью мыналарға бөлінеді: 
а) бір ғана респондентпен бір ғана мәселе бойынша белгілі бір уақыт аралығында 
панельдік – көп сатылы интервью алу. Мақсат – проблеменың даму динамикасын зерттеу; 
ә) топтық;
б) бағытталмаған.
Зерттеуші мен респондент арасындағы сұқпаттасу тәсілі бойынша интервью нақты – « 
бетпе-бет» және жасырын - телефондық (10-15 мин) сөйлесуге бөлінеді.
Интервьюдегі сұрақтарды тұжырымдау ережесі, сабақтастығы жай және күрделі, негізгі 
және бақылау сұрақтары іс жүзінде анкетадағы сауалнама мен бірдей деседе болады, бірақ 
сонымен қатар интервью ақуалды ескере отырып, негізгі сұрақты дамытуда белседі 
пайданылады, арандатпа сұрақтарға жол береді ( мысалы, жауаптың шынайылығына 

немесе оның толықтығына күмән келтіру), сұралатын адамның тұжырымдалуын 
нақтылауға мүмкіндік береді, интервьюер жауаптың анықтылығына қол жеткізе отырып 
қайталап сұрайды (мысалы, «Неліктен сіз дәл осылай ойлайсыз? Сіз мұндай тұжырымға 
қалайша келдіңіз? және с.с). Интервьюдің барысында қажет болған жағдайда тікелей және 
жанама сұрақтарды қоя отырып респонденттің жадын жаңғыртуға, өткенін есіне түсіруіне 
жағдай жасауға болады.
Мамандар интервью мен анкета тарату арасындағы айырмашылықты атап көрсетеді, бұл 
айырмашылық алынатын мәліметтердің тереңінде жатыр. Социолог анкетаның көмегімен, 
ең алдымен, пікірлердің тек беткі жағын алады, сонымен бірге интервью терең сарындар 
мен пікірлерді зерттеуге мүмкіндік береді. Анкеталық сауалнама кезінде іріктеудің 
қомақты көлемін пайдалануға болады және анкеталық сауалнама істің техникалық 
жағынан алғанда едәуір қарапайым болып келеді. 
Интервьюдің мынадай өзіне тән ерекшеліктері бар:
1.
Респонденттің психологиялық реакциясын бақылауға мүмкіндік береді.
2.
Интервьюердің респондентпен жеке қарым-қатынасы сұрақтаманың барынша іске 
асуын қамтамасыз етеді.
3.
Жеке қарым-қатынас сауалнамаға барынша байсалдырақ қарауды қамтамасыз 
етеді, алайда мынадай қиындықтарда кездеседі:
а) әрбір респондентпен психологиялық байланысты іздестіру;
ә) едәуір материалдық және уақыт шығындары;
б) интервьюерлерді дайындаудың еңбек сиымдылығы;
в) аномделік проблемасын шешу.
Топтастырылған анкетамен жұмыс істеу математикалық статисканың көмегімен 
жүргізіледі. Зерттеудің жалпы логикасы статистикалық деректерді (процент, орташа 
арифметикалық және с.с) социологиялық деректерге ( социологтың ғылыми эродициясына 
қарай түсіндіру арқылы) айналдырудан тұрады. Есептеулер нәтижесі социологиялық 
деректерден тұратын табуляграмм түрінде алынады. 
Содан кейін социологиялық зерттеу нәтижелері бойынша есеп жасалады, ол ғылыми 
тұжырымдар мен ұсыныстардан тұрады. Есептің бірінші бөлігінде, әдетте, зерттеу үшін 
таңдалып алынған проблемелар негізделеді, іріктемеге, ақпараттың жинау әдісіне, 
зерттеуге қатысушылардың санына сипаттама беріледі. Екінші бөлігінде зерттеу объектісі 
әлеуметтік – демографиялық белгілері ( жынысы, жасы, білімі және басқалары) бойынша 
сипатталады. Есептің келесі бөлігі бағдарламада шығарылған гипотезалардың жауаптарын 
іздестіруге арналған. Есепке бағдарламадан, жоспардан, анкетадан немесе интервью 
бланкіден компьюбтерлік кестелерден, графикалардан және с.с-дан тұратын қосымша 
беріледі.

жүктеу/скачать 320,93 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: