Байланысты: zhubanov k kazak tili grammatikasynyn keibir mseleleri (1)
з болады. Сондықтан
с-ш, ж-з дыбыстарын
тіс дыбыстары деп те атаймыз.
Ауыз жолды сонорлардың физиологиясы J – дыбысы таңдайдан шығады; жуысыңқы, созылады. Оны айтқанда тілдің
жоғарғы жағы таңдайға жуысады, шығатын жері, жасалу түрі
и (
е ) дыбысына
жақын, бірақ
и -ден гөрі
j -ді айтқанда тіл мен таңдай бір-біріне жуысыңқырайды
(араб сөзі), ауа жолы (өткелі) тарылады. Сондықтан салдыр
у мен
и -ден гөрі
артығырақ.
J -ді айтқанда ауа бұлтармайды:
тура жолды сонор деу себебіміз содан.
J Европада дауыссыз дыбыс ретінде таңбаланады. Оны айтқанда астыңғы иек тіпті
төмен түседі.
Бара жатыр деген сөздерді «бариатр» деп сөйлейтін елдер бар.
Бұның себебі:
J мен
ж дыбысының шығатын жері бір болғандықтан.
V – еріннен шығады. Жасалу түрі мен созымдылығы жуысыңқы (сықылды).
Ауа сыртқа шығарда екі ерін бір-біріне жуысады, дыбыстың шығатын орны да,
жасалу түрі де
у -ға жақын; айырмасы –
у -дағыдан гөрі екі ерін жуысыңқырайды.
У мен
V жасалу түрі де, шығатын жері де бір болғандықтан, қатар келгенде қосылып
кетіп, бір дауысты болады.
Тау V – дауыссыз,
таV – дауысты.
V – айтқанда екі
ерінді жақындатсақ, сонор болады, жақындатпасақ дауысты болады.
L – тіс дыбысы, оны айтқанда тілдің ұшы тістің етіне, не тістің өзіне тіреледі.
Тілдің екі не бір жағында ауаға жол қалады, демек, жабысыңқы емес, жуысыңқы.
Дүниеде екі
