L
бар: 1. «велеризованный»; 2. «невелеризованный». Бала дегендегі
L
-
ды айтқанда тілдің көмекейге жуық түп жағы таңдай артына, кішкене тілге
жақындайды. Бұл – әлгі бірінші
L
. Мүләйім дегендегі
L
невелеризованный
L
-ға
жатады. Оны «неевропейский»
L
деп те атайды.
P
– әдетте тіс дыбысы. Оны айтқанда тіл ұшы жоғарғы күрек тістің етіне
жақындайды, орыс пен қазақтың тілінің ұшы дірілдейді. Кішкене тілдің дірілінен
пайда болатын
р
бар, бұл французда да бар. Оны – гаркавый
Р
деп атайды. Атты
тоқтатқанда шығатын
Р
-ды еріндік
Р
дейміз.
Р/Л, V/J
– дыбыстарын сонор дейміз. Бұлар жуысады, бұл – бірінші белгісі
р,
л
– түскіш (сусымалы) (арабша термині бар) әріп
жанғыз-жалғыз
;
жарық-жақ
.
Хакаста «
жалғызды
» «
жаңғыз
» дейді.
Үнділердің физиологиясы
Дауыс шымылдығының дірілдерін біз ирек сызықпен былайша белгіледік:
Мұрын жолды сонорлардың физиологиясы
жуаны
жіңішкесі
Е с к е р т у
:
N
-назал, назал = мұрын;
J
-жіңішкелік белгісі. Сонор – үні бар.
С-р
дейтініміз
– бұл әріптердің біртабан дыбысқа жақындығы. Бастауыш мектепте
дауыссыздарды егіздеп (по-парно) бөле келгенде, сонорлар шығып қалады.
Дауыстыларға тек дауысты дыбыстар ғана жатады десек, қате [сонорлар да
қосылады].
Дыбыс дәрежелері
Үнсіз
– жалаң дыбыс. Өйткені тек салдыр ғана бар (үн жоқ).
Үнді
– күрделі дыбыс (2-дәрежедегі). Формуласы:
салдыр+үн=үнді
.
Мұрын жолды сонор – күрделі дыбыс (3-дәрежедегі) формуласы:
Достарыңызбен бөлісу: |
