І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp


А, О дыбыстары қатысқан  сөздер тұрпайы (топас) сөз болады-мыс. Дауыстының ішінде дауыссыз да бар. Дауыстының емлеге байланысты жері



Pdf көрінісі
бет21/182
Дата21.05.2022
өлшемі1,97 Mb.
#144378
түріЛекция
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   182
Байланысты:
zhubanov k kazak tili grammatikasynyn keibir mseleleri (1)

А, О
дыбыстары қатысқан 
сөздер тұрпайы (топас) сөз болады-мыс. Дауыстының ішінде дауыссыз да бар.
Дауыстының емлеге байланысты жері 
Богородицкий – үнді-еуропа тіл ғалымы. Бұл кісі 
білек
сөзіндегі 
і
дыбысы 
ашық буында тұрып, екпінінен айрылған соң түсіп қалған дейді. Радлов та осылай 


айтқан. Богородицкий «
ы
», «
і
» дыбыстары бітеу буында да жоғалады дейді. 
Мысалы, 
тыс-тстық
. Бұндай ережені татарлар 1929 жылы қабылдап, 1934 жылы 
тастап кеткен болатын. Бұлар да Богородицкийге еріп: «Екпінді буындағы «
ы
» 
дыбысын жазу керек, екпінсіз буындағы «
ы
»-ны жазбау керек» деген-ді. Татар 
сөзінің соңғы буынында ғана екпін болады деп түсінген олар «
ы
» дыбысын тек 
соңғы буында жазған. Ал біз «
ы
» дыбысының жазылатын, не жазылмайтын 
жерлерін буынның таптастырылуына қарай белгілегенбіз. Әйтпесе қай буында 
екпін барлығын белгілеу қиын. Буынның қайсысында екпін барлығын белгілеу 
үшін сол сөздегі түрлі буынға екпін салып көру қажет. Осыншалық қиындығы 
болған соң татарлардың осы жөніндегі ережесі кәдеге аспай қалды.
Ғылымда дауысты дыбысты 
v
таңбасымен, дауыссыз дыбысты 
с
таңбасымен 
көрсетеді. Бір 
ы
дыбысының ішінде дауысты да, дауыссыз да бар дегенді былай 
көрсетеміз:
Д-Ы – v 
Д-З – с 
Богородцкий «тыстық» сөзінің бірінші буынындағы 
ы
дыбысы жоғалады деп 
есептеп, оны мына формада көрсетеді: тыстық
=
𝑉
𝐶
{
ы
.
 
Шынына келгенде «тыстық» 
деген сөздегі «
ы
» дыбысының салдыры да, ауыз қалпы да жоғалмайды. Ал әні 
жоғалса «


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   182




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет