γ
– грек
әрпі (гамма). Біздің
ғ
-мыз шығар.
к ч х γ
. Бұл белгілер
средненебные
делінетін әріптерді көрсету үшін алынған.
Палатализация
– (cмягчение) палатум дегеннен шыққан. Ол қатты таңдай
деген сөз.
j, һ
. Бұлар дауыстыдан бұрын келсе, түсіп қалады. Мысалы,
йадақ – аяқ,
һөкуз – өгіз
.
Біз дыбыстардың барлығын (бар екендігін) пайдаланғанымыз сияқты,
жоқтығын да пайдаланамыз (
тіл, ол, солай бара алмадым
...).
О
-дан
у
,
у
-дан
ы
пайда болған.
Сөздің этимологиясын табу үшін дауыстыларын алып тастау керек.
Дауыстылар аз, дауыссыздар көп. Дауыстылар сөздің әнін, ырғағын
келтіреді, қай буынның күштілігін білдіреді.
* * *
Дыбыстың мағынасы бар ма? Әр дыбыстың өз мағынасы жоқ, бірақ мағына
тудырады, не сөзді басқа мағыналы қылады, не мағынасыз қалдырады (ба-бал-
бала+м).
Ал мағына деген не? Ол көп қызметтің бірін атау деген сөз.
Әріп дегеніміз акустика жағынан алып қарағанда тұтас емес; буын да солай.
Дыбыстардың жіктелуі
Дыбыстарды айтылуына қарай әрі сөзде білінетін өзгешелігіне қарай
жіктеуге болады. Айтылуына қарай жіктегенде былайша бөлінеді:
дауыстылар –
а, м, ң, н, л, р, v, н, ы, е, о, у; дауыссыздар – б, п, т, ж, д, з, е, ш, ғ, қ, к, г
.
Дауыстылар: 1. Толық дауысты
–
а, е, у, ы
;
2.
Шала дауысты –
р, л, м, н, ң, v, j
болып екіге бөлінеді. Толық дауыстылар: кең шығысты –
а, е, ы
(аңғал),
тар
шығысты
–
о, у
(қымқыру) болып бөлінеді;
Достарыңызбен бөлісу: |
