12
және 284 жылдардың аралығында 26 император ауысып, оның
тек біреуі ғана өз ажалынан қайтыс болған. Император
Диоклетиан (284-305)
кезінде Рим империясының мемлекеттік
құрылысы өзгеріске ұшырады. Ол өзінің үстемдігін ашық
орнатуға кірісті.
Император бұдан былай
принцепс
емес (яғни
азаматтардың ішіндегі ең жақсысы, тең құқықтылар ішіндегі
біріншісі ғана емес ) д
омину
с-мырза, билеуші, оның еркі жоғар-
ғы заң болып табылады. Империя
принципаттан
яғни
респуб-
ликалық дәстүрлердің кейбірін сақтаған биліктен д
оминатқа
шексіз биліктің түріне өтті. Сөйтіп, «
республикадан
» деспотияға
айналды. Мемлекетті басқару қызметін икемсіз , сатылы бюро-
кратиялық аппарат атқарды. Сенат іс жүзінде маңызынан айры-
лып, өз орнын
консистория
деп аталатын императорлық кеңеске
берді.
Доминат дәуірінде жаңа әлеуметтік бөлу қалыптасып:
«
лайықтылар
» мен «
мүсәпірле
р» деп аталды. Лайықтылар ара-
сынан «
ғизатты
» топ бөлініп шықты. Оның өзі үш топқа бө-
лінді. Мүсәпірлерге ерікті туған плейбейлермен қатар колондар,
еркіндікке жіберілген құлдар жатқызылды. Императордың ор-
дасы
енді көбіне Римде емес, Константинопольде, Равеннада,
және басқа қалаларда орналаса бастады.
Диоклетиан империяны төртке бөлді:
1)
Шығыс
, оған Кіші Азия, Египет,
Фракия қарады;
2)
Иллирияға
- Македония, Грекия кірді;
3)
Италиғая
Италия, Балқан түбегінің сол-батыс бөлігі,
Африка қарасты болды;
4)
Галлияға
Галлия, Испания, Британия және Мавретания
(Африканың батысы) енді.
Константин кезінде билік императордың қолында шоғыр-
ланып, төрт бөлігі
префектура деп аталды.
Олардың әр қайсы-
сы 12 (кейіннен 14) диоцездерден тұрды. Диоцездерді
викарий-
лер
басқарып, тікелей императорға бағынды.
Диоклетиан мен Константин (306-337) империяның әкім-
шілік-қаржы аппаратын нығайту үшін
реформалар
жүргізді. Бұл
реформалардың басты міндеті жергілікті билеушілердің рөлін
әлсірету еді. Азаматтық билікті
әскери биліктен бөлу де осы
13
мақсаттан туындаған болатын. Провинциялар мен префектура-
ларда әскери басшының қызметі енгізілді.
Диоклетиан реформасында әскерге көп көңіл бөлінді. Әс-
кердің таңдаулы топтары елдің ішінде орналастырылып, билікке
қарсы түрлі бүліктерді басуға пайдаланылды. Ал, қалған топта-
ры шекаралық обылыстарда әскери-қоныстанушылар ретінде
жерге отырғызылған. Сонымен бірге
осы кезеңде варарлардан
(Рим империясымен көршілес тайпалардың адамдарын осылай
атаған) құрылған қосымша әскери топтардың маңызы артты.
ІҮ ғ. империя варварлардан, солардың өздерінен құрылған әске-
ри топтардың көмегімен қорғанды. Әскерге варварлар мынадай
жолдармен алынды: ең алдымен, империяның федераттары және
одақтастарымен әскери жасақ жіберу туралы келісім жасалып,
жіберілген жасақтар империя аумағына орналастырылып, тұрақ
жаймен, азық-түлікпен қамтамасыз етілді.
Содан кейін, импе-
рияға бағынғандарға шекаралық облыстардан жер беріліп, со-
лардан әскерге адам алынды. Әскери реформа алғашқыда та-
бысты болғанымен, империяның соңғы дәуірінде варварлардың
империя шекарасын қорғауы, оның құлауының себептерінің бі-
ріне айналды.
Достарыңызбен бөлісу: