Отбасына психологиялық кеңес беру

83 
2. Клиент мәселесі туралы ақпарат жинау мета-модельде (НЛБ) және 
терапевтік метафрада қолданылады. Осы мақсатқа жету үшін кеңес беруші 
нақтылау сұрақтарын қояды, ол: «Сіздің қандай нәтижеге жеткіңіз келеді?», 
«Сізге не керек?», «Сіз жағымды нәтижеге жету жолдарын көріп тұрсыз ба?» 
3. Отбасылық кеңес берудің басты міндеті психотерапевтік келісім шартты 
талдау болып табылады. Бұл кезеңде кеңес беруші мен клиент арасында 
жауапкершілік бөлінеді, кім неге жауап береді. Мысалы, кеңес беруші 
отбасылық кеңестің қауіпсіздігі мен мәселені шешу технологиясына жауап 
берсе, ал клиент өз белсенділігіне, өзінің рөлдік мінез-құлқын өзгерту 
шынайылығына жауап беретін болады. Осы тұстар толық талқыланып болғаннан 
кейін, онда бір кездесудің ұзақтығы (3-6 сағат) және терапевтік кездесу кезеңдері 
(алғашында аптасына бір мәрте, кейінен екі аптада бір мәрте кездесуді 
жоспарлау), сондай-ақ төлем ақы шарты, екі жақ келісімді орындамағандағы 
жазалау шаралары да қаралып өтеді.
4. Шағымданушыдан мәселені нақтылау және отбасы мүшелерінің 
әрқайсыларының ресурстарын анықтау. Оған төмендегідей сұрақтар қоюға 
болады. Бұрын бұл қиындықты қалай шешіп жүрдіңіз? Сізге не көмектесуші еді? 
«Сіз қандай жағдайда өзіңізді күшті сезінуші едіңіз? Онда күшіңізді қалай 
пайдаланып едіңіз?» 
5.Кеңес беруді жүргізу. Бұл тұста клиентке кеңес берудің қауіпсіз, табысты 
аяқталатынына сенімін ұялату: «Сіздің өзгеремін деген ниетіңіз, бұрынғы 
тәжірибеңіз, белсенділігіңіз бен шынайылығыңыз сәйкестендіріле терапевт пен 
бірігіп әрекет етуіңіз, оның кәсіби сапасы және жұмыс тәжірибесі жұмыстың 
сәтті аяқталатынына кепіл бола алады». Кеңес беруде қалыптасқан мінез-
құлықтың жағымды және жағымсыз жақтары талқыланып, мынадай сұрақтар 
арқылы «Сіздің пікіріңізше осы жағдайдың жағымсыз жақтары не болмақ? Осы 
жағдайдың жақсы жақтары не?» Бірге мінез-құлықтың жаңа үлгілері 
қарастырады. Кеңес беруші келесі сұрақтарды қояды: «Осы мәселені шешуге сіз 
тағы нені пайдаланбадым деп ойлайсыз? Сізге маңызды адамдар осындай 
жағдайда өзін қалай ұстар еді? Сіз де солай ұстай аласыз ба? немесе Сізге не 
кедергі келтіреді? Сіздің осындай әрекет етуіңізге не көмектеседі? Кеңесші 
визуализациялау тәсілін қолдана алады, шағымданушы транста отырып, 
жағдайға жаңа бейне береді, оны кинестетикалық сезіммен шығарады. 
6. «Экологиялық тексеру». Кеңесші отбасы мүшелеріне осындай жағдайда 
бес- он жыл өткеннен кейін болып тұрмын деп ойлаңыз, өз жағдайыңыз қалай? 
7. Отбасылық кеңес беру аяқталар алдында кеңесші нәтижені «сақтандыру» 
жолына күш салады. Ол клиент мінез-құлықтың жаңа үлгісін меңгеруді, қажетті 
әрекетте көрсету және оларға сенімділік ұялату мен байланыстыру керек. Ол 
кеңесшіден үйге тапсырма алу немесе бірнеше уақыт өткен соң алынған нәтиже 
бойынша талдау үшін қайта кеңес алуға шақыру.
8. Бөліну. Кейбір жағдайда бұл рәсім қажет. Мысалы: әдебиеттерде 
жазылғандай Джей Хэйли қалай «парадоксалды тапсырма» көмегімен нақты 
орындату қарама-қарсы нәтижеге әкелетін көрсетті. Жаңа үйленген ерлі-
зайыптылармен кеңес жүргізгенде өз сезімдерін шығаруда, күніне бір сағат «өз 

84 
эмоционалды реттелуін» тексеру үшін ұрсуды ұсынған. Хейли осылай адам 
табиғатын ескере отырып, адам саналы түрде өзіне қиянат жасамайтынын 
байқаған. Ерлі-зайыптылар бұл тапсырманы басында орындап көріп, кейіннен 
тастап кеткен. Бір-бірін бағалауды меңгеріп, «кеңесшінің ақылсыздау» 
қызметінен бас тартқан. Осылай бөліну байқалады. Қазақстанда қазіргі таңда 
отбасылық кеңес беру кеңінен қажет етілуде. Отбасылық кеңес берушілер 
психологиялық орталықтарда, әлеуметтік қорғау жүйелерінде отбасы және 
баланы қорғау комитетінде және басқа мекемелерде өз қызметін көрсетуде. 
Ереже бойынша түрлі нұсқаулар мүмкін болса да, жұмыс ата-аналармен және 
балалармен жүргізіледі. Қазіргі уақытта аралас отбасылар саны өсуде, онда ата-
аналарының алғашқы некелерінен, сол сияқты жаңа некелерінен де балалары 
бар. Ажырасулар санының көбеюі бойынша және норма мен құндылықтар 
жүйелерінің өзгерулеріне байланысты, психолог жұмысы қандай да бір 
отбасының қалай ұйымдастырылғанын білемін деп ойлауына болмайды. 
Алғашқы болып келген отбасы мүшесінен отбасы құрамы туралы сұрау өте 
маңызды- бұл психологиялық көмекті кімнен бастау қажеттігін түсінуге 
мүмкіндік береді.
Алғашқы әңгіме барысында психолог оған келген отбасы мүшесінің үрейін 
жеңуге көмектесуі қажет. Егер де маман көмек сұрауға келген отбасы мүшесінің 
негізгі мәселесіне келіспеушілік білдіретін болса, оның үрейі күшеюі мүмкін. 
Мәселенің солардың көзқарастары бойынша анықталуын негізге ала, содан кейін 
оны түсінудің шекарасын бірнеше кеңейтуге ұмтылған орынды. Мәселе көбінесе 
отбасының түрлі мүшелері бастарынан кешіріп отырған дистресспен 
байланысты. Егер де көмекке жүгінген отбасы мүшесінің өзі мәселе қандай да 
бір мүшесімен байланысты деп есептегенінің өзінде, ол осыдан отбасы 
мүшесінің барлығының қандай да бір деңгейде тұтастай зардап шегетіндерін 
түсінеді.
Көмекке жүгінген отбасы мүшелерінің мінез-құлық ерекшеліктері, 
олардың психикалық қысымды жеңуге деген талпыныстарын көрсетеді. 
Жұмыстың алғашқы кезеңдерінде отбасы және барлық мәселелерін отбасының 
бір мүшесімен байланыстыру талпыныстары өте жақсы байқалады. Көмекке 
жүгінген отбасы мүшесі мәселені белгілі бір түрде шешу қажет деп есептеген 
жағдайда, психолог оның отбасыдағы рөлін және оның басқа да мүшелерімен 
өзара қарым-қатынасының қандай екендігін ескеруі қажет. Психотерапияның ең 
басында отбасы мүшелерінің мінез-құлықтары, олардың өзара қарым-
қатынастарын қаншалықты өзгертуге дайындықтарын білдіреді.
Отбасы мүшелері психологқа шағымданып келуіне алты түрлі негізгі 
мәселелерді айтуға болады. Олардың барлығы отбасы жүйесіндегі белгілі бір 
бұзылыстарды және отбасы өз дамуын қалай тұрақтандыратынын білдіреді. 
1. Жеке мәселелер: отбасының ересек мүшесі өз күйімен мазасыздануы 
мүмкін, яғни үрей, депрессия, өзін бүтін сезінбеуі. 
2. Ата-ана мен баланың өзара қарым-қатынастарындағы мәселелер: ата-
ананың баласымен (немесе бірнеше балаларымен) өзара қарым-қатынастарына 
көңілі толмайды.

85 
3. Тікелей баламен байланысты мәселелер: оның құрбылырымен қарым-
қатынастарындағы қиындықтар, оқу үлгерімінің төмендігі және т.б. 
4. Сиблингтердің өзара қарым-қатынасындағы мәселелер: сиблингтер 
әрқашанда қақтығысады және ата-аналар оларға ешқандай ықпал ете алмайды. 
5. Кеңейген отбасы мүшелерінің өзара қарым-қатынас мәселелері: кеңейген 
жанұя мүшесінің қандай да бір науқастануы немесе нуклеарлы отбасы үшін 
қиындықтар туындатады.
6. Ерлі-зайыптылардың өзара қарым-қатынастарындағы мәселелер.
Мәселелер сипаты кімді бірінші сұхбатқа шақыру қажеттігін анықтайды. 
Егер де көмекке жүгінген отбасы мүшесі мәселенің негізі өзімен байланысты деп 
есептесе және жеке жұмыс жүргізу ниетін білдірген жағдайда, психолог 
отбасының барлық мүшесін алғашқы бірнеше кездесулерге шақырудан бас 
тартуына болады. Сонымен қатар, психотерапиялық жұмыс барысында отбасы 
мүшесінің мінез-құлқында болатын өзгерістер кейде оның жақындары 
тарапынан жағымсыз әсерленулер тудыруы мүмкін. Бұл жағдайда әрі қарайғы 
психологиялық жұмысқа олардың қатысу қажеттігі пайда болады. Егер де 
мәселелер бала мен ата-ананың өзара қарым-қатынастарына байланысты 
болатын боса, бірінші сұхбаттасуға ата-аналардың екеуін де шақыру қажет. Ары 
қарай психолог үшін баланың да қатысуы да қажет болады. Егер балада мектепте 
немесе құрбыларымен өзара қарым-қатынастарында мәселелер туындаса, 
алғашқы сессияларда ата-аналардың қатысуы, ал кейінірек отбасы ның басқа да 
мүшелерінің қатысулары қажетті. Практикалық тұрғыда баланың барлық мінез-
құлықтық және эмоционалды бұзылыстары әрқашанда оның жақындарымен 
өзара қарым-қатынастарында көрініс табады. Егер де мәселе отбасыөзара қарым-
қатынастарынақатысты болатын боса, психотерапияның алғашқы кезеңінен 
отбасының барлық мүшесінің қатысуын қамтамасыз ету қажет болады. Жиі 
жағдайларда сиблингтер арасындағы қақтығыстар белгілі бір түрде ата-
аналардың өзара қарым-қатынастарымен байланысты. 
Мәселе отбасы мүшесінің біреуіне қатысты болса, мақсатты түрде оның 
басқа да мүшелерін шақыру қажет. Белгілі болғандай, мұндай түрдегі мәселелер, 
жекеше алғанда, отбасы ның қарт мүшелерінің денсаулық жағдайлары немесе 
отбасы өміріне шектен тыс араласумен шарттасады, қандай жағдай болмасын, 
мұның салдары үш ұрпақ өкілдерінде де көрініс табады. Психотерапевтік үрдіске 
қатыса отырып, үлкен кісілер өздерін отбасының маңызды ресурсы ретінде 
көрсетеді және оның мүшелеріне жауапкершіліктерді бөлісуге көмектеседі.
Егер да ата-аналар өз қарым-қатынастарын жақсартуға мүмкіндіктерді 
қарастыратын болса, психотерапиялық үрдіске балаларының қатысуы қажет 
болмайды. Олардың мақсатқа жетуі отбасының басқа да мүшелерінен көрініс 
табады, және отбасы хал-ахуалының өзгеруі бала мінез-құлқының жағымды 
өзгерістеріне негіз болады (сонымен қатар, Фрименнің пайымдауынша, 
жұмыстың алғашқы кезеңінде, отбасы мүшелерінің өзара қарым-қатынастары 
туралы толық түсінік алу үшін, психолог бір рет болса да барлық отбасы 
мүшелерімен кездесуі қажет).

86 
Психологтың отбасы мүшелерінің бәрімен қатар жұмыс жасайтынына 
әдеттенген кейбір отбасы мүшелері өздерін ыңғайсыз сезінулері мүмкін. Шын 
мәнісінде, кейде басқа құрамда жұмыс жүргізу мәнді болса да, көп жағдайларда 
бұл өте маңызды. Жүйелі ыңғай тұрғысынан, бүкіл жүйеге әсер ету арқылы, 
отбасының жеке мүшелерінің мінез-құлықтарын өзгерту мүмкін болады. 
Көбінесе отбасылық жүйеде және тұтас алғанда ата-аналар өзгерістер 
нәтижелерін анықтайтын мыңызды жүйешікті құрайды. Егер олар баланы 
айыптай отырып, қарым-қатынасты тұрақтандыруға ұмтылыстар жасайтын 
болса, олардың мәселелері балада шынайы көрініс таба бастайды. Егер де ата-
аналар жеке қарым-қатынастарында дағдарыс күйінде бола тұра, оған баланы 
кірістіретін болса, онда міндетті түрде балада шынай эмоционалды және мінез-
құлықтық бұзылыстар пайда болады. Онда балалардың психологиялық процеске 
қатысулары қажет бола бастайды, өйткені мұнда психологтың басты міндеті 
баланы қақтығыстарға қатыстырмай-ақ, ата-аналарды қалайша өзара қарым-
қатынас мәселелерін шешуге болатынына оқыту. Егер маман оларды осыған 
үйретсе, бала мінез-құлқы тұрақты сипатқа ие бола бастайды және оның 
психологиялық жұмыстарға қатысуы қажет болмайды.
Тағы бір ерекшелейтін жағдай, отбасы татулығын сақтау бойынша 
психологиялық процесске отбасының қандай мүшелерін қатыстыруды 
анықтауға мүмкіндік беретін, ешқандай да бір қатаң ережелер жоқ. Кейбір 
мамандардың есептеулерінше, бүкіл отбасы мен жұмыс жасау тиімді; ал 
кейбіреулерінің пайымдауларынша, мәселе кімдермен жұмыс жасауда емес, 
қандай ыңғайлар мен стратегиялар қолданылатындығында. Жүйелі ыңғайдың 
принциптерінің бірі: бүкіл жүйенің өзгеруіне қол жеткізу үшін, оның маңызды 
жүйешіктеріне ықпал ету қажет.

жүктеу/скачать 1,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: