"жазушы" баспасы а л м а т ы — 1979 Каз 2
жүктеу/скачать 2,49 Mb. Pdf көрінісі
|
files dj46sg45
| О Й ДЫҢ АУЫСУЫ ТУР АЛЫ
Біздің бүгінгі айтуға оқталып отырған мәселеміз дүниежүзілік толғанулардың нысанасынан қарағанда аса соны да болмас, өйткені бір ел екінші елмен көрші өмір сүргенде неше алуан жағдайдың дәнекер болуы көптен - ақ мәлім. Бұрын ірге тепкен ел жаңа көшіп келген елге еру - лік береді. Осы кезде толып жатқан ыдыс - аяқ, тағы басқа бұйымдар ауыспай қоймайды. Олар өздерімен бірге жаңа ұғымдарды, соны сөздерді ала жүреді. Ілгеріде елесі болмаған жаңғыру белесі туады. Халықтың рухани өсіп - ержетуі де осы тәрізді жәйттерге тығыз байланысты. Көне тарихтың бедерлі іздерінен осындай байламдар үнемі бойын көрсетіп отырады. Ал кейінгі кездердегі кейбір зерттеушілеріміз бірінен бірі алыс жатқан екі халықтың тілінде ұқсас пікір айтылса - ақ болғаны, оп - оңай тели салады. Бір жұртта болған ой - қиял екінші елде болмайтындай көреді. Тарихи датаны қуалауға бейім тұрады. «Анау халық ежелгі дүниеде шықты, ал мынау ел тарих бетіне кейін келді, сондықтан бұрынғы елден кейінгіге ауысты» – деп те көйіте жөнеледі. Мысалы, күйіну, сүйіну сияқты жан ырғақтарын адамзаттың бәрі де басынан кешеді, соларды ұғыну да әр елде әр алуан саққа жүгіреді, заманына сай күрделеніп дами береді. Міне осы тектес рухани құбылыстарды да біреуден біреу «қарызға» алып пайдалануы көңілге қонбаса керек. Осындай асыра айтудың келелі нұсқалары орыс елінің атақты филология ғалымы Ф. И. Буслаевта да болыпты. Орыс тіліндегі ауыз әдебиетінің нұсқаларын ол (Буслаев) түп - түгел шеттен келген, «бұралқы» толғамдар деп 3-2462 65 топшылаған екен. Буслаевтың осы ойын аты шулы сыншымыз Добролюбов орашолақ болжам деп мезгілінде орынды сынап өткен болатын. Жоғарыда айтылған ойымызды окушыларға ұғындыру үшін бірер мысал келтіре кету артық болмас: Үстіміздегі жыл санаудан екі мың төрт жүз жыл бұрын «Қос өзенде» (Тигр мен Ефрат өзендерінің бойында) Шумер елі дәурен сүреді. Аққада халқы бұл Шумерден алты жүз жыл кейін шығыпты. Шумер тілі түркі тектес, ал Аққада көне жебірей тілінде сөйлепті - міс деген пікір де айтылған болатын. Әлгі Шумер тілінде Гильгамеш атты қыса (эпос) жырланған екен. Қысаның басты кейіпкері Гильгамеш өлімнен қашады, сонда да ажалдан кұтыла алмай жүз жиырма бес жасында дүние салады. Міне, дәл сондай қыса «кітаби – дәдәм Қорқыт» оғыз (түркі) тілінде IX ғасырда, яғни үш мың үш жүз жыл өткеннен кейін барып шығады, ал XI ғасырда түстік Германия қысасы (эпосы) «Фауст» пайда болады. Сол қысаны дастан етіп жазған үшінші ақын Вольфганг Гете. Ол заманда жарық көрген осы хикаялардың негізгі ойы біреу - ақ, бәрі де өлімнен ат - тонын ала қашады. Әрине, ажалдан қашу адамзаттың еншісіне тиген ортақ ұғым. Жан иесінің өлгісі келмейді, мұны ешкімнен үйренбейді, «қарызға» да алып пайдаланбаса керек. Ендеше, бір елден екінші елге ауысу мәселесін зерттегенде сыртқы ұқсастық ешнәрсеге бекеуіл емес, тұрақты тиянақ бола алмайды, өйткені ұқсастықтың бәрі белгілі бір жерден шығып тарамайды. Әр дәуірде әр елде өзінше дербес тууы кәдік, заты, осы кезеңде заман ұқсастығын ескерген жөн. Мысалы, ескі патриархалды - рушылдық заманы, сонсоң феодализм, капитализм сияқты саяси - экономикалық замандар өз жемісін егеді. Мұндай заманаларды біреу ерте, біреу кеш басынан өткізгені де мәлім. Мысалы, осы күнгі ғалымымыз М. И. Стеблин - Камен - 66 жүктеу/скачать 2,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|