145
6.
Сарматтар
Тарау мақсаттары
• археологиялық ескерткіштерді салыстыру;
• сарматтардың қолданбалы өнерінің ерек-
шеліктерін сипаттау;
• картадан сарматтардың орналасуын көрсету;
• сармат қоғамындағы
әлеуметтік топтардың
ерекшеліктерін түсіндіру;
• сармат тайпаларының халықаралық аренадағы
орнын анықтау.
Негізгі дағдылары
Оқушылар:
• сарматтар туралы археологиялық және жазба
деректермен жұмыс жасай отырып, дәлел келтіруге;
• түрлі деректерден тақырыпқа сәйкес қажетті
ақпараттарды анықтап, қолдануды, тұжырым жасауды;
• мемлекеттердің аумағын, маңызды географиялық
нысандарын
картадан көрсетуді;
• өз пікірлеріне дәйектер келтіруді;
• мәтінмен жұмыс жасауды, оның негізгі идея-
сын анықтауды;
• сабақ барысында алған білімі мен түсініктерінің
негізінде оқиға желісін құрастыруды үйренеді.
Ойланып көрейік
"Сарматтар", "Сарматия"
сияқты атаулар ежелгі
дәуірдегі жазба деректерде кездеседі. Грек дерек-
терінде сарматтар б.з.д. ІV ғасырдан аталады. "Сар-
маттардың археологиялық ескерткіштері олардың
қоғамы мен өмірі туралы қандай ақпарат береді?"
деген сұрақты талдау барысында сармат тайпала-
рында орын алған археологиялық ескерткіштер-
ге шолу жасауына болады.
Мұғалімнің ақпараттық
көмегі арқылы оқушылар тиісті қорытынды шыға-
рып, пікір алмасуға, талқылауға қатысады. Оқушы-
лар Сынтас, Бесоба, Аралтөбе обаларынан табылған
әрбір заттың мемлекеттің тарихынан сыр шертетінін
анықтайды. "Сармат қоғамында орын алған әскери
демократия несімен ерекшеленеді?"
деген сұрақты
қарастырған уақытта оқушылар әскери демократия-
ның негізгі белгілерін атап өтуі тиіс. Сол арқылы сар-
мат тайпаларындағы орын алған әскери демократи-
яның ерекшеліктерін сарапқа салады. Мысалы, соғыс
өнерін жетік меңгерген сарматтар Риммен әскери
қақтығыстарға түсіп отырды. Император Август тұ-
сында жасалған Рим әлемінің картасындағы 24 об-
лыстың тоғызыншысы "Сарматия" деп аталған.
Сарматтар еуропалық скифтермен және азиялық
сақтармен қатар өмір сүрді.
Геродоттың жазуын-
ша: «Савраматтар, дах, массагет, исседондармен
туысқан». Батыс Қазақстанды мекендеген кезде сақ,
исседон, дах тайпаларымен көрші орналасты. Бұл
тайпалармен тілі мен мәдениеті ұқсас болғандықтан,
тығыз қарым-қатынас жасады. Кіші Плиний мен Пом-
поний Мела: «Сарматтар – бірнеше туысқан тайпа-
лардан құралған халық», – деп жазған. Страбон «Гео-
графия» еңбегінде «роксолан, аорс, сирак, алан» атты
сармат тайпаларын атайды. Тарихи деректер негізін-
де б.з.д. ІІ ғасырда сармат тайпалары Дунай мен Еділ-
дің аралығында үстемдік еткені белгілі.
Сарматтар бүкіл әскери іс пен соғыс өнеріне әсер
еткен үлкен жаңалық әкелді. Олар Парфия және Ұлы
Рим империясының тұрақты әскерімен соғыста жи-
наған тәжірибенің негізінде әскери іс пен ұрыс жүр-
гізу өнерін жетілдіріп, жау шебін жарып өтетін ауыр
қаруланған атты әскерді – «катафрактариді» пайда-
ланды. Бұл жаппай салт атты жауынгердің қолданған
қаруына үлкен өзгерістер енгізіп, әскер басқару мен
ұрыс жүргізудің түбегейлі жаңа қағидаларын
қалып-
тастырды.
Сарматтардың ескерткіштері Батыс Қазақстан ай-
мағында кездеседі, олар көбінесе өзен алқаптарын-
да орналасқан. Солардың ішінен Бесоба, Аралтөбе,
Сынтас қорымдарын атауға болады. Осы ескерт-
кіштерден
табылған мәйіттер, қару-жарақтар, әше-
кейлер сарматтардың қоғамы, дүниетанымы мен
қолөнері туралы құнды ақпарат береді. Үйретілген
иттер қолданылды. Страбонның жазуынша, олардың
баспаналары киізбен жабылған дөңгелекті арбалар
болды. Күнделікті тұрмыста қыш, тері, темірден бұй-
ымдар жасаған. Әсіресе, теріден торсық, саба, көнек
ыдыстарын жасау кең таралған.
Сарматтардың қоғамдық құрылысында мүлік
теңсіздігі орын алды, алайда әскери демократия бел-
гілері де байқалды. Сармат қоғамындағы әйелдердің
рөлі зор болды,
ерлермен бірге соғысқа қатысып,
жасақ құрамына кірген. Бұл сарматтардағы әскери
демократияның ерекшелігін көрсетеді.