Оқылым мәтініндегі үтір, қос нүкте мен нүктелі үтірдің қойылу  себеп терін түсіндіріңдер. 4

171
 Қос нүк те
1. Бі рың ғай мү ше лер дің ал ды нан кел ген жал пы лау ыш сөз ден ке йін 
қос нүк те қой ыла ды: 
Үш­ақ нәрсе – адамның қасиеті: ыстық қай­
рат, нұрлы ақыл, жылы жүрек (Абай).
2.
 
Са ла лас құр ма лас та ғы бі рі не­бі рі тү сі нік бо лып кел ген жә не 
өйт­
ке ні, се бе бі
де ген жал ғау лық тар тү сіп қа лып жа сал ған жай сөй­
лем дер дің ара сы на қос нүк те қой ыла ды: 
Мен пойызға үлгеретін 
болдым: пойыз кешке жүреді екен.
3. Төл сөз дің ал ды нан кел ген ав тор дың сө зі нен кей ін қос нүк те қойыла­
ды: 
Осы кезде ұста: «Мен мұны қай жерден көрдім?» – деп ойлады.
4. Әрі қа рай са на ма лап ке те тін бі рың ғай сөз дер дің, сөй лем дер дің 
ал ды нан ке ле тін жал пы лау ыш мән ді сөй лем нен кей ін қос нүк те 
қой ыла ды: 
Бұл жоба мына мәселелерді шешуге мүмкіндік береді:
)
төтенше жағдайларға мониторинг жасау;
2)
пайдалы қазбаларға барлау жасау т.б.
5.
 
Бі рың ғай мү ше лер ден бұ рын кел ген 
мы са лы, атап айт қан да
де ­
ген қыс тыр ма сөз дерден кей ін қос нүк те қой ыла ды: 
рі өзендер, 
мысалы: ена, Обь, Енисей – Солтүстік мұзды мұхитқа құяды.
Нүктелі үтір
Цифр не ме се әріп тер ар қы лы са на ма ла нып ай тыл ған сөй лем дер­
ден кей ін нүк те лі үтір қой ыл са, олар кі ші әріп тен бас та лып жа зы ла ды. 
Мы са лы: 
Мы на бас ты мін дет те рін атап көр се ту ге бо ла ды:
а)
 
про за лық фольклор дың өлең үл гі сін де гі фольклор дан ай ырма сын 
белгілеу;
ә)
 
ха лық про за сы ның өз ішін де гі жанр лық топ тар ды ажы ра ту дың 
прин ип те рін анықтау (С.Қас қа ба сов).
Са на ма ла нып ке ле тін конст рук ция лар бір­бі рі нен әріп тер не ме се 
цифр лар ар қы лы да ра ла нып көр се тіл меуі де мүм кін. Мы са лы:
 Ше­
шім – шы ғар ма с же ті нің ше шу ші ке зеңі; су рет кер дің өзі су рет теп 
отыр ған өмір шын ды ғы на шы ғар ған «үкі мі»; кейіпкердің ақыр ғы жай­
күйі; күл лі құ бы лыс­кө рі ніс тер дің соң ғы сах на сы ( .Қаб до лов)
.
Маз мұ ны әуен дес бо лып ке ле тін бі рың ғай сөй лем дер дің әр қай сы­
сы нан кей ін нүк те лі үтір қой ыла ды:
Біз Ала тау дай ел едік, – Те ңе мек бол ды ой ға жау;
Біз та сы ған те ңіз сел едік, – Те ңе мек бол ды шөл ге жау;
Біз атып бол ған таң едік, – Түн ет пек ші бол ды жау;
Біз әлем ге жа рық күн едік, – Өшір мек ші бол ды жау. 
Жау ма біз ді бө гейт ін?! Жау ма біз ді же ңе тін (Жам был)?!

жүктеу/скачать 10,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: