Эмбриология
Адамның жасына байланысты өзгерістері
жүктеу/скачать 74,12 Mb. Pdf көрінісі
|
Афанасьев Гистология
- Бұл бет үшін навигация:
- Қалпына келуі.
| Адамның жасына байланысты өзгерістері.
Құлак маңы сілекей бездеріндегі морфогенез үдерістері 16—20 жаска дейін созылып, сонымен катар безді тін дәнекер тінінен басым болып келеді. 40 жастан кейін безді тіннін көлемінін азаюы жүріп, май тінінің мөлшері көбейеді, ал дәнекер тінінің жайыла өсуі байкалады. Өмірдін алғашкы екі жылының аукымында күлак маңы бездерінде негізінен — шырышты өнім, үш жастан картайғанға дейін — нәруызды, ал 80 жаска карай кайтадан көбінесе шырышты өнім өндіріледі. Жак асты бездерінде нәруыздык және шырышты секреторлык бөлімдердің толык дамуын 5 айлык балаларда байкалады. Олардың толык жетілуі адамнын 25 жасы маңында болады. 50 жастан кейін бездерде кері даму өзгерістері жүре бастайды. Баска сілекей бездері тәрізді, тіл асты бездерінің өсуі де адамнын өмірінін алғашкы екі жылында аса белсенді жүреді. Қалпына келуі. Сілекей бездерінің өздерінің кызметін атқаруы эпителиальдык безді жасушаларының жартылай бұзылыстарымен косар- ланады. Жойылып бара жатқан жасушалар ірі көлемдерімен, пикнозға ұшыраған ядроларымен және кышкыл бояуларды жаксы кабылдайтын, тығыз түйіршікті цитоплазмасымен сипатталады. Мұндай жасушалар ісіне немесе борте бастаған жасушалар деп аталады. Бездердің паренхимасының калпына келуі негізінен жасуша ішілік регенерация жолымен және өзектердін кұрамындағы камбиалдык жасушалардың сирек бөлінуі аркылы жүзеге асады. 16.2.4. Тістер Тістер ( denti ) шайнау аппаратының бөлігі болып табылады және негізінен минералданған тіндерден түрады. Адамда олар сөйлеу барысында дыбыс шығаруға катысады, ал жануарларда ол сонымен бірге корғаныс және ша- буылдау мүшесі болып табылады. Адамда олар екі лекпен беріледі: басында 555 16.2. Ac қорыту жүйесінің алдыңғы бөлігі түсіп калатын немесе сүт тістері (20) пайда болады, ал содан кейін тұракты (32) тістер к ал ы п тасад ы . Жак сүйектерінің ұяшығында тістер тығыз дәнекер тіннен тұратын, тіс мойыны тұсында тістін айналмалы байламын кұрайтын периодонт аркылы бекиді. Tie байламынын коллаген талшықтарының орна- ласу бағыттары негізінен радиальдык болып келеді. Бір жағынан олар — тіс түбірінін цементіне, екінші жағынан альвеолярлык сүйекке өтеді. Периодонт механикалык кана емес, коректендіру кызметін де аткарады, өйткені олардың ішімен тіс түбірін коректендіретін кан тамырлары өтеді. Дамуы. Тістердің дамуында үш кезенді ажыратады: 1) тіс бастамаларының пайда болуы және окшаулануы; 2) тіс бастамаларынын саралануы; 3) тіс тіндерінін дамуы (16.10-сурет). Сүт тістерінің дамуынын алғашкы сатысы ауыз куысының окшаулануы- мен және ауыз куысынын кіреберісінің калыптасуымен косарлана жүреді. Ол күрсакішілік дамудың 2-ші айының аяғында, ауыз куысының эпителийінде мезенхимаға карай өсе бастаған үрт-еріндік табақша пайда болғанда баста- лады. Содан кейін табакшада, ауыз куысының бөлектенгенін және ауыз куысының кіреберісінің пайда болғанын аныктайтын, саңылау түзеледі. Бір түбірлі тістердің бастамалары орналасатын аймактағы ауыз куысының кіреберісінің түбінен жүмырланған екінші эпителийлік өсінді шығып, тіс табакшасына ( lamina dentalis ) айналады. Көп түбірлі тістердің бастамалары ор наласатын аймакта тіс табакшасы тікелей ауыз куысының эпителиінен дербес дамиды. Tie табакшасының ішкі беткейінде алдымен эпителийден кұралған топ — гпіс бастамалары (germen dentis ) пайда болады, олардан эмальдықмүшелер (organum enamelium) дамиды. Tic бастамаларынын айнапасындағы мезенхима тығызданып, тіс қалтасы (sacculus dentis) калыптасады. Әрі карай әрбір тіс ба- стамасына карсы мезенхима тіс бүртікиіесі түрінде (papilla dentis) өсе бастай- ды да, эмальдык мүшеге (16.10-суретті караңыз) батады, ал эмальдык мүше екі кабырғалы бокалға немесе калпакшаға ұксайды. Екінші саты эмальдык мүшенің жасушаларының саралануынан тұрады, онда орнасуына байланысты ішкі және сырткы эмальдык эпителийлерді және аралык кабаттың жасушаларын ажыратады. Ішкі эмальдык эпите лий базальды мембранада орналасады және призмалык болып пішінделеді (16.11-сурет, а, б). Кейіннен ол эмаль (епатеіит) өндіреді, сондыктан, бұл жасушалар энамелобласттар немесе амелобласттар ( enameloblasti, ameloblasti) дел аталады. Эмальдык мүшенің әрі карай өсуі кезінде сырткы эмальдык эпи телий жайпактанып, ал аралык кабаттын жасушалары, олардың араларында жинакталған сұйыктыктың әсерінен, жүлдыз пішінді болып кетеді. Эмальдың кутикуласын (cuticula епатеіі) түзеуге катысатын эмальдық мүшенің пульпасы осылайша пайда болады. Tic бүртікшесінде кан кылтамырлары жайыла өсіп, алғашкы жүйке талшыктары пайда болған кезеңде тіс бастамасының саралануы баста- лады. 3-ші айдың аяғында эмальдык мүше тіс табакшасынан толығымен бөлінеді. Үшінші кезен — тіндердін дамуы — эмбриогенездің 4-ші айында баста- лады. Дамып келе жаткан тістің пульпасынын шеткі кабатында мезенхима |