Эмбриология

560
16-Тарау. Ас қорыту жүйесі
Энамелобласттың бүл полюсі созылып, саусак тәрізді өсіндіні түзейді. 
Эмальдын әрі карай түзелуінің барысында энамелобласттың өсіндісіне жа- 
наса жаткан цитоплазманың аймактарында, біртіндеп өсінділерге ауысатын, 
түйіршіктер пайда болады. Эмальдың түзелуі мерокринді әдіспен жүреді, 
осынын нәтижесінде түйіршіктердін кұрамы жасуша аралык кеністікте орнала- 
сады. Олардың кальциленуі және 
эмальалды призмалардың
кұралуы басгалады. 
Органикалык матрицаның пайда болуынан кейін эмальдың минералдануы, 
дентин мен цементте өтетін осы үдеріспен салыстырғанда, өге жылдам өтеді. 
Бұған коллагендік емес нәруыздар — амелогениндер септігін тигізеді.
Эмальдын әрі карай түзелуі кезінде энамелобласттардың көлемдері 
кішірейіп, өздері дентиннен алшактайды. Осы үдерістің аякталуы мезгілінде, 
шамамен тістердін шығу кезінде, энамелобласттар шүғыл кішірейіп, кері да- 
миды, ал эмаль эмальдык мүшенің жасушалары өндірген жұка кабыкпен не- 
месе кутикуламен ғана капталады. Эмальдын түзелуі циклмен өтеді, осының 
салдарынан онын кұрылымында жолактык пайда болады. жетілген эмальда 
95% астам минеральдык заггар аныкталады.
Эмальдык мүшенің сырткы эпителиі тістің шығуы кезінде кызыл йекпен 
бірігіп кетеді де, кейініректе жойылады. Эмальдык призмалардың түзелуімен 
дентиннің үстіңгі беткейі тегістігінен айрылады. Дентиннін жарым-жартылай 
өтетін резорбциясы, сірә, оның эмальмен бірігуіне септесіп, босап шыккан 
кальций тұздарымен эмальдың кальциленуін арттырады.
Цементтің
дамуы тіс калташығын кұрайтын, тіс бастамасын коршап 
жаткан мезенхимадан жүреді және эмальдан кешірек, тістің шығуынан сәл 
алда, өтеді. Tie калташығында екі кабатты ажыратады: тығызырак — сырткы 
және босандау — ішкі. Tie калташығының ішкі кабатында, цементтін даму 
барысында, тіс түбірі аймағында мезенхимадан 
ңементобластылар
дифферен- 
цияланады. Цементобластылар, остеобласттар мен дентинобласттар сиякты, 
коллаген нәруыздарын және жасуша аралык заттың баскадай компоненттерін 
түзейді. Дамуы жалғаскан сайын, цементобласттар жасуша аралык затка ене 
түсіп, өсінділі 
цементоцшптерге
айналады. Цементоциттер куыстарда және 
олардан тарайтын түтікшелерде орналаскан. Tie калташығының сырткы 
кабаты тіс байламы — 
периодонтқа
айналады. Сонымен, эмальдык мүше да- 
мып келе жаткан тістін пішінін калыптастырып, ең алдымен морфогенетика- 
лык кызмет аткарады.
Тұракты тістердің калануы күрсак ішілік дамудың 4-ші айының аяғында,
5-ші айының басында басталып (10 сүт тістерін алмастыратын, алғашкы 
10 тістің), 2,5—3 жаста аякталады. Тұракты тістердің бастамалары сүт тістерінін 
бастамаларынын артына карай орналасады. Сүт тістерінің балада шыға баста- 
уы ол туғаннан кейін 6—7 айдан соң басталады. Бүл мезгілде тістің тек сауыты 
ғана калыптаскан, ал түбірінің калыптасуы енді ғана басталады. Үлкен азулык 
сүт тістері (молярлар) тұракты кіші азу тістермен (премолярлармен) алмасты- 
рылады.
Тұракты үлкен азу тістерінің калануы бала 1—4 жаска келгенде өтеді. Ба­
сында екі тісте (сүт және тұракты тістер) ортак альвеолада орналасады. Содан 
кейін екеуінін ортасында сүйектен тұратын тоскауыл пайда болады.

16.2. Ac қорыту жүйесінің алдыңғы бөлігі
561
Тұракты тіс өте баяу дамиды. Сүт тістерінің түсетін мезгілі келгенде, яғни
6—7 жаста, остеокласттар бүл тоскауылды және түсетін тістің түбірін бұзады, 
ал тұракты тіс жылдам дами бастайды. Сүт тістері сиякты, тұракты тістер 
де, дәнекер тіннін негізгі затынын кұралуына байланысты тіс пульпасын- 
да калыптасатын кысымнын есебінен итеріліп шығарылады (тістің шығуы). 
Тістердін шығуына дейін минералдык заттар (кальций, фосфор, фтор 
және т.б.) және коректік заттар тек кана каннан келеді. Tie шыкканнан кейін 
сілекейдін және онын химиялык кұрамының маңызы артады.
Қүрылысы. Tie катты және жұмсак бөліктерден тұрады. Тістің катты 
бөлігінде 

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: