Эмбриология



Pdf көрінісі
бет364/383
Дата04.10.2022
өлшемі74,12 Mb.
#151686
түріОқулық
1   ...   360   361   362   363   364   365   366   367   ...   383
Байланысты:
Афанасьев Гистология

эмальды, дентинді
және 
цементті
ажыратады, ал тістің жұмсак бөлігі 
пульпадан
кұралған.
Эмаль
(enamelum) тіс сауытын каптап тұрады. Онын ен жаксы жетілген 
жері — сауыттың ұшы (3,5 мм-ге жетеді). Эмальдың кұрамында аздаған 
органикалык заттар (3—4% шамасында) және бейорганикалык тұздар 
(96—97%) болады. Бейорганикалык заттардың негізгі бөлігін кальцийдің 
фосфаттары мен карбонаттары және 4% шамасында кальций фториттері 
күрайды. Эмаль, калындығы 3—5 мкм 
эмальдық призмалардан (prisma епатеіі)
түзілген. Эр призма бойында гидрооксиапатит кристалдары орналаскан жүка 
фибриллярлык тордан тұрады ( 16.11 -суретті караңыз). Призмалар шоғырлар 
кұрап, әрі бүраландай йіліп орналасады және дентиннін бетіне перпендику- 
лярлы дерліктей бағытта жатады. Көлденең кесіндіде эмальдык призмалар 
әдетте көпкырлы немесе ойысты — дөңесті пішінде болады. Призмалардың 
арасында азырак әктелген желімдеуші зат орналасады. Тістің бойлай кесілген 
шлифтерінде призмалардың S-тәрізді йіле жүруіне байланысты олардың 
бірі — барынша бойлай, екіншілері — көлденеңірек кесіледі де, бүл ашык 
және коңыр түсті эмаль жолактарының кезектесе орналасуына әкеледі. 
Бойлык шлифтарда одан да гөрі жіңішке параллельді сызыктарды көруге 
болады. Олардың пайда болуын призмалардың өсу мерзімділігімен және әр 
түрлі аймактык әктену каркынымен, сондай-ак, эмаль кұрылымында шайнау 
кезінде түсетін күш факторынын әсерінен туындайтын күштеу сызыктарының 
көрініс табуымен байланыстырады.
Эмаль сыртынан жұка 
кутикуламен (cuticula епатеіі)
капталған, ол тістің 
шайнау бетінде тез жойылады, тек оның бүйір жактарында ғана сакталынады. 
Эмальдын химиялык кұрамы организмдегі зат алмасуға, гидрооксиапатиттің 
кристалдарының еру белеенділігіне және органикалык матрицаның ремине- 
рализациясына байланысты өзеріп отырады. Белгілі бір дәрежеде эмальдан су, 
иондар, дәрумендер, глюкоза, аминокышкылдар және ауыз куысынан тікелей 
келіп түсетін баска заттар да өте алады. Сонымен, сілекей тек әр түрлі заттардын 
түсуінде ғана емес, олардын тіс тіндеріне өту үдерісіне белсенді эсер ететін 
фактор ретінде үлкен кызмет аткарады. Оның өткізгіштігі кышкылдардың, 
кальцитониннің, спирттің, тамактағы кальцийдің, фосфордың, фтордың 
түздарының және тағы баскалардың жетіспеушілігінің әсерінен де артады. Эмаль 
және дентин өзара кірігетін интердигитациялардың көмегімен байланысады.
Дентин (dentinum)
тістердін сауытының, мойынының және түбірінің көп 
бөлігін кұрайды. Ол органикалык және бейорганикалык заттардан түрады:


562
16-Тарау. Ас қорыту жүйесі
органикалык заттардын мөлшері 28% (негізінен коллагеннен кұралған), 
бейорганикалык заттардың мөлшері 72% (негізінен кальцийдін, магнийдін 
фосфаттары, кальций фторидтерінін аздаған коспалары бар).
Дентин түтікшелермен немесе каналдармен 
(tubuli dentinalis)
(16.14-сурет) 
тілімделген негізгі заттан кұралған. Дентиннің негізгі затынын кұрамында 
коллаген фибриллалары және олардың арасында орналаскан мукопротеиндер 
болады. Коллаген фибриллалары дентинде шоғырларға жинакталған және 
олардын көбінесе екі бағыты болады: радиальдык және бойлык дерлік, не­
месе тангенциальдык. Радиальды бағытталған талшыктар дентиннің сырткы 
кабатында — 
плащтық
(
жамылғы)
деп аталатын 
дентинде
, ал тангенциаль- 
ды бағытталған талшыктар ішкі — 
пульпа маңы дентинінде
басым болады. 
Дентиннің шеткері аймактарында интерглобулярлык кеністіктер деп атала­
тын, беткейлері бұдырланған куыс түріндегі дентиннің әктенбеген жерлері 
аныкталады. Ең үлкен көлемді интерглобулярлык кеністіктер тістін сауытын- 
да кездеседі, ал үсак, бірак саны көбіректеулері тістің түбірінде орналасып, сол 
жерде түйіршікті кабатты күрайды. Интерглобулярлык кеністіктер дентиннін 
зат алмасуына катысады.
Дентиннің негізгі заты, тіс пульпасында орналаскан денгинобластылардың 
өсінділері мен тіндік сұйыктык өтетін, дентин түтікшелерімен тілімделген.
Түтікшелер пульпадағы дентиннін 
ішкі бетінін маңынан басталып, 
сәуле тәрізді таралады да, оның 
сырткы бетінде аякталады. Дентино- 
бластылардың өсінділерінде жүйке 
импульсін жеткізу кезінде маңызды 
кызмет аткаратын ацетилхолинэсте- 
раза табылған. Дентиндегі түтік- 
шелердің саны, пішіндері, көлемдері 
әр түрлі аймактарда әркилы болып 
келеді. 
Пульпа 
манында 
олар 
тығыздау орналаскан. Түтікшелер 
тістің 
түбірінің 
дентинінің 
бар 
ұзындығында тармакталады, ал сау- 
ытта 
олар 
бүйірлік 
тармактар 
бермейді, эмаль төңірегінде ғана 
ұсак бүтактарға тарамдалады. Це- 
ментпен шекаралас түста да дентин 
түтікшелері өзара байланыскан ар- 
кадаларды кұрып, тарамдалады. Бір 
катар түтікшелер цемент пен эмальға 
өтіп, әсіресе шайнау төмпешіктері 
түсында, колба тәрізді кеңейген 
кұрылыммен аякталады. Түтікшелер 
жүйесі 
дентиннің 
коректенуіне 
мүмкіндік 
туғызады. 
Әдетте,
16.14-сурет. 
Т іс т ің д е н т и н і м е н п у л ь - 
п а с ы (Ю . И. А ф а н а с ь е в б о й ы н ш а ): I —
д е н т и н ; II — п р е д е н т и н ; III — п у л ь п а н ы ң
ш е т к е р і қ а б а т ы ; IV — п у л ь п а н ы ң а р а л ы қ
қ а б а т ы ; V — п у л ь п а н ы ң о р т а л ы қ қ а б а ты ; 
1 — іш ін д е д е н т и н о б л а с т т а р д ы ң ө с ін -
д іл е р і б а р т ү т ік ш е л е р ; 2 — д е н т и н о - 
б л а с т т а р д ы ң д е н е л е р і


16.2. Ac қорыту жүйесінің алдыңғы бөлігі
563
дентиннін эмальмен жанаса орналаскан аймағында иректелген жиектері бо- 
лады да, бүл дентин мен эмальдын бірігуін камтамасыз етеді. Дентин 
түтікшелерінін кабырғаларының ішкі кабатында, дентиннін баска аймак- 
тардағы заттарына карағанда көбірек минералданған, преколлаген және 
аргирофильді талшыктары болады.
Дентиннің көлденен шлифтерінде, пайда болуы дентиннін өсу мерзім- 
ділігіне байланысты болуы мүмкін, шеңберленген параллельді сызыктар ажы- 
ратылады.
Дентин мен дентинобласттардын арасында коллагенді талшыктар мен 
аморфты заттан күралған предентиннін немесе әктенбеген дентиннің жо- 
лакшасы орналасады. Радиоактивті фосфорды пайдаланған тәжірибеде анык- 
талғандай, дентин ерімейтін фосфаттардың предентинде бірте-бірте ка- 
баттануы аркылы өседі. Дентиннін түзілуі ересек адамда да токталмайды. Мы- 
салы, дентин түтікшесінің әлсіз бағытталуымен, көптеген интерглобулярлык 
кеңістіктердің болуымен ерекшеленетін косалкы (екінші реттік) немесе орын- 
басушы дентин предентинде, пульпада (дентикльдер) болуы мүмкін. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   360   361   362   363   364   365   366   367   ...   383




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет