16.3. Ac қорыту жүйесінің ортаңғы және артқы бөліктері
585
Аш ішекте сондай-ак нәруыздардың, майлар мен көмірсулардын ыдырау
өнімдерінің кан және лимфа тамырларына сіңірілу үдерісі жүзеге асады. Со-
ііымсіі
катар, ішектер
механикалык кызмет аткарып, химусты каудальдык
бағытта жылжытады. Бүл кызмет ішектердің бүлшык еті кабыкшасынын
перистальтикалык
жиырылуының
аркасында
орындалады.
Арнаулы
секреторлык жасушалар аткаратын эндокриндік кызмет биологиялык
белсенді заттарды — серотонин, гистамин, мотилин, секретин, энтероглюка-
гон, холепистокинин, панкреозимин, гастриндерді
және гастрин ингибито-
рын өндірумен аныкталады. Бұл гормондарды өндіретін жасушалар дисперсті
эндокриндік жүйеге (жасушалардың APUD-еериясына) жатады (15-тарауды
караңыз).
Дамуы. Ані ішек эмбриогенездін 5-ші аптасында дами бастайды. Аш ішектің
бүрлерінің, криптілерінін және дуоденальдык бездерінің эпителийлері ішек эн-
тодермасынан пайда болады. Жіктелудің алғашкы кезендерінде эпителий — бір
катарлы текшелі, одан соң — екі катарлы призмалық болып келеді де, ақыры
7-8-ш і аптада бір кабатты бағаналык эпителий түзіледі. Дамудың 8— 10-шы
апталарында бүрлер мен криптілер пайда болады. 20-24-ші апталарының
ішінде айналмалы катпарлар калыптасып, дуоденалдык бездер түзеледі.
4-апталык ұрыктың ішек эпителиінің жасушалары дифференцияланбаған
және көбею кабілеттілігінің белсенділігі жоғары болуымен сипатталады.
Эпителиоциттердін саралануы дамудың 6— 12-ші апталарында басталады.
Ішектің шырышты кабыкшасыныңэпителиоциттерінің барлыктүрлерініңжәне
эндокриноциттерінің дамуының негізінде дің жасушасының дивергентті сара
лануы жатады. Резорбциялык беткейдің көлемін ұлғайтатын микробүрлердің
каркынды дамуы тән, бағаналы (жиекшелі) эпителиоциттер пайда болады. Гли-
кокаликс эмбриондыккезеңніңаяғы, үрыктыккезеңніңбасына карай калыптаса
бастайды. Бүл кезде эпителиоциттерде резорбцияның ультракұрылымдык
белгілері — везикулалардың, лизосомалардың,
мультивезикулярлык және
мекониальдық денешіктердің көп мөлшері байкалады.
Бокал тәрізді экзокриноциттер дамудың 5-ші аптасында, ал эндокри-
ноциттер — 6-шы аптасында дифференцияланады. Бүл мезгілде эндо-
криноциттердің ішінде түйіршіктері дифференцияланбаған өтпелі жасушалар
басымырак болып, ЕС-жасушалар, G -жасушалар және S-жасушалар ажыра-
тылады. Ұрыктык кезендн ЕС-жасушалар басым болып аныкталады, олардың
көбі криптілердің саңылауларымен байланыспайды («жабык» түрі); кешіректе
жасушалардың «ашык» түрлері пайда болады. Адамның эмбриондары мен
ұрыктарында ацидофилді түйіршіктері бар экзокриноциттер (Панет жасу
шалары) аз дифференцияланған. Аш ішектін
шырышты кабыкшасынын
меншікті табакшасы және шырыш асты негіз эмбриогенездің 7—8-ші ап
таларында мезенхимадан түзеледі. Аш ішектің кабырғасында орналасатын
жазык бұлшык ет тіні мезенхимадан дамиды, бірак ішек кабырғасының әр
түрлі аймактарында әр мезгілде пайда болады: бұлшык ет кабыкшасынын
ішкі айналмалы кабаты 7—8-ші аптада дамиды, одан кейін 8—9-шы апталар-
да сырткы бойлай кабат, және акыр аяғында, ұрыктың дамуының 24—28-ші
апталарында шырышты кабыкшаның бұлшык ет табакшасы калыптасады.