.2 7 -су р е т. Жасушалык цикл (схема)

4.3. Жасушалардың өсіп-өнуі
101
С,-кезеңнің аяғында немесе митозда митоздык хромосомалардың 
конденсациялануының барысында РНҚөндірілуі күрт төмендейді және митоз 
кезінде толык токтайды. Митоз кезінде нәруыз синтезі бастапкы денгейден 
25% дейін төмендейді, содан кейін келесі кезендерде өсе бастап, РНҚ 
синтезінің ерекшеліктерін кайталай отырып, С,-кезенде өзінін ен жоғары 
деңгейіне жетеді.
Өсімдіктер мен жануарлардын өсіп келе жаткан тіндерінде әркашанда 
циклден тыс болатын жасушалар аныкталады. Мұндай жасушаларды 
Ө0-кезеңнің жасушалары деп атау кабылданған. Бұл жасушалар митоздан 
кейін пресинтетикалык кезеңге (G () кірмейді. Тап осы жасушалар тыныштык 
жағдайындағы, уакытша немесе біржола көбеюін токтаткан жасушалар бо- 
лып табылады. Кейбір тіндерде мұндай жасушалар өзінің морфологиялык 
қасиеттерін айтарлыктай өзгертпей-ак ұзак уакыт сақталына алады: олар 
бөліну кабілеттерін жоғалтпайды. Олар, мысалы, камбиалды жасушалар (кан 
жасаушы тіндердің дің жасушалары). Көбею кабілетін жоғалту (уакытша болса 
даты) мамандану және дифференцировкамен жиі косакталып жүреді. Мүндай 
дифференцияланатын жасушалар циклден шығады, бірак ерекше жағдайларда 
кайтадан циклге кіруі мүмкін. Мысалы, бауырдың жасушаларының көпшілігі 
С 0-кезенде болып, ДНҚ өндірмейді және бөлінбейді. Бірақ, бауырдың 
бөлігін сылып тастаған эксперимент кезінде жасушалардың көбі митозға 
дайындыкты бастап, ДНК, синтезіне кіріседі және митоз аркылы бөліне ала­
ды. Баска жағдайда, мысалы терінің эпидермисінде, жасушаның циклден 
шығуынан кейін, олар дифференцияланады, өзінің корғаныштық кызметін 
аткарады, содан кейін өледі (жабынды эпителийдің мүйізденетін жасушала­
ры). Коп жасушалар митоздык циклге оралу кабілетінен толығымен айыры- 
лады. Мысалы, бас миының нейрондары және кардиомиоциттер жасушалык 
циклдің үнемі С 0-кезеңінде болады (организмнің өліміне дейін).
Жасушалардыц жасушалык циклге кіруі мен шығуының реттелуі нәруыздык 
факторлардың ерекше жүйесінің бакылауында болады. Жасушаларды көбеюге, 
пролиферацияға ынталандыратын көптеген өсу факторлары (ӨФ) табылған. 
Мысалы, тромбоциттерден алынған ӨФ дәнекер тіннің жасушаларының 
көбеюін арттырады, эритропоэтин гормоны эритроциттердің ізашарларынын 
бөлінуіне әкеледі, прогестерон гормоны сүт безінің жасушаларының проли- 
ферациясын ынталандырады т.с.с.
Әр түрлі ӨФ жасушалық циклдің басталуымен байланысты протени- 
киназалардың каскадын (фосфорилазалардың) түзейтін арнайы жасуша ішілік 
нәруыздардың синтезіне сигнал береді.
Бұл митозды белсендіретін нәруыздардың, факторлардың кұрамына 
екі суббірліктен түратын кешен кіреді: реттеуші (циклин нәруызы) және 
каталиттік (циклинге тәуелді протеиназа).
Сүткоректілерде барлык жасушалык циклді іске асыруға 9 әр түрлі ци- 
клиндер және 7 циклинге тәуелді киназалар (ЦТК) катысады. Жасушалык 
циклдің бір кезеңінен екінші кезеңіне өту үшін әр түрлі циклиндер (D, Е, 
А, В және т.б.) және ЦТК колданылады (4.28-сурет). Мысалы, Gj-кезенде

102
4-Тарау. Жасуша туралы ілім (жалпы цитологияның негіздері)
интерфазалык 
ядродан 
тікелей 
митозға өтуі A/В циклиндерінен 
және I киназадан тұратын фактор- 
мен реттеледі.

жүктеу/скачать 74,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: