Өндіріс ғимаратын жарықтандыру

42 
саңылауларының құрылымы, ғимарат ішіндегі қабырғалар түсі әсер 
етеді. Гигиеналық тұрғыда терезелер (бүйірлік жарық саңылаулары) 
тіктөртбұрышты болуы тиіс. Бұл жарықтың көп түсуін қамтамасыз етеді. 
Қабырғалар мен төбені ашық түстерге бояу ұсынылады, сонда 
жарықтандыруды 20-25%-ға арттыруға болады.
Географиялық ендікке, жыл және тәулік мезгіліне, сонымен қатар 
ауа райына байланысты табиғи жарықтандыру деңгейі кең ауқымды 
өзгеруі мүмкін. Сондықтан өндірістік ғимараттар ішін табиғи 
жарықтандыруды нормалау үшін есептеу негізі ретінде табиғи 
жарықтандыру коэффициенті алынды. 
Табиғи жарықтандыру коэффициенті (ТЖК) – ғимараттың белгілі 
бір нүктесіндегі жарықтылығының (Е
ішкі
) сырттығы бір мезгілде 
бақыланатын жарықтылыққа (Е
сыртқы
) қатынасы. 
Табиғи жарықтандыру коэффициенті (Е
n
) пайызбен өрнектеледі 
және келесі формуламен анықталады: 
%
100
сырт
ішкі
n
Е
E
E
Гигиеналық нормативтер ТЖК-н жарықтандыру түрімен көру 
жұмыстарының сипаттамасына байланысты орнатады. 
Көру жұмыстарын дәлділік дәрежесімен, яғни ажырату объектісінің 
(мысалы, таразы мәнісінің бөліктері, ерітінділердегі бөлшектер мөлшері)
сызықты мөлшерімен сипаттайды. 
Ресейдің түрлі аудандарында орналасқан ғимараттар үшін ТЖК-нің 
нормаланған мәндері (Е
N
) келесі формуламен анықталады: 
Е
N
=Е
n
·m 
Мұндағы, m – жарық климатының ерекшеліктерін ескеретін 
коэффициент. 
Өндірістік ғимараттарды табиғи жарықтандыру деңгейін жарық 
саңылауларының саны мен мөлшерін өзгерту арқылы, терезелер 
ауданымен еден ауданының арақатынасын, ғимарат көлемін және т.б. 
рационалды таңдау арқылы реттеуге болады. Өндірістік ғимараттардағы 
табиғи жарықтандыру деңгейі әйнектелген беттер, қабырғалармен 
төбелердің ластануы есебінен біршама азаюы мүмкін. Лас заттар көп 
бөлінетін химиялық кәсіпорындар ғимараттарында жарық саңылаулары 
әйнектерін шаң мен күйеден үнемі тазарту қажет. 
Табиғи жарықтандыру жоқ жерде немесе биологиялық әсер 
бойынша жеткіліксіз табиғи жарықтылық жағдайында (Е
n
<0,1%) 
адамдар жұмыс істейтін өндірістік ғимараттар жасанды ультракүлгін 
сәуле 
шығару 
қондырғылармен жабдықталуы 
тиіс. Әйтпесе, 
«ультракүлгінді ашығу» туында, ағзаның қорғаушы функциялары 

43 
әлсірейді, ағзаның уытты, концерогенді және мутагенді заттар әсеріне 
төзімділігі төмендейді, шаршағыштық артады.
Өндірістік ғимараттардың жасанды түрде жарықтандыруы үшін 
газразрядты шамдар мен қыздыру шамдары қолданылады. Қыздыру 
шамдарының қуаттылығының ауқымы кең, олар қарапайым және 
эксплуатацияға қолайлы. Қыздыру шамдары жылулық сәулелену 
жарығының көздеріне жатады. Олардағы электр энергиясының жарық 
энергиясына айналуы қыздыру тармағын сәуле тарату температурасына 
дейін қыздыру арқылы жүзеге асады. Қыздыру шамының жарық ағыны 
пайдаланатын 
электр 
қуатына 
және 
қыздыру 
тармағының
температурасына тәуелді. Оның негізгі кемшіліктері Аз жарық шығаруы 
мен ұзаққа бармайтындығы болып табылады. Газразрядты шамдар 
экономикалық тұрғыда тиіледі. Олар қыздыру шамдарына қарағанда көп 
жарық береді. Газразрядты шамдар жарықтылықтың жоғары деңгейін, 
жарықтың қолайлы спектральді құрамын тудырады. Газразрядты 
шамдардың 
кемшіліктеріне 
жарық 
ағынының 
пульсациясы 
(стробоскопты эффект) мен қоршаған орта температурасының 
өзгерістеріне сезімталдығы жатады. Өнеркәсіптік кәсіпорындарды 
жарықтандыру үшін төмен және жоғары қысымды (люминесцентті, 
доғалы сынапты люминесцентті, металлогалогенді, натрийлі, ксенонды) 
газразрядты шамдар қолданылады.
Қыздыру шамдары жалпы жарықтандыру үшін газразрядты 
шамдарды қолдану мүмкін емес немесе техникалық тұрғыда қолайсыз 
болған жағдайларда ғана қолданылады. Жергілікті жарықтандыру үшін 
газразрядты жарық көздері де, қыздыру шамдары да қолданылады.
Жарықтылық сонымен қатар көру өрісіндегі біркелкі, тұрақты, 
өртке және жарылысқа қауіпсіз, эксплуатацияға ыңғайлы болуы тиіс. 
Бұл шырақтарды дұрыс таңдау, оларды белгілі биіктікке және 
рационалды орналастыру арқылы жүзеге асады.
Жарық көздері шырақтарда орналасады. Шырақтар жарық ағынын 
қажет ауданға бағыттайды, көздішам жарығының әсерінен сақтайды, 
шамдарды механикалық бұзылудан және ластанудан қорғайды, оларды 
қолайсыз қоршаған ортадан изоляциялайды. Әртүрлі типтегі 
жарықшамдар 2.2 кестеде келтірілген. 
Жарық ағынының кеңістікте таралуына байланысты шырақтар үш 
негізгі топқа бөлінеді: тура, шашыранды және шағылысқан жарық. 
Тура жарық шырақтарын төменгі жартылай сфераға жалпы жарық 
ағынының 80%-нан астамын бағыттайды. Олар өндірістік ғимараттарда 
кеңінен қолданылады.
Шашыранды жарық шырақтарын әрбір жартылай сфераға жарық 
ағынының 40-60 %-н бағыттайды. Олар біркелкі жарықтандыруды 
қамтамасыз етеді. 

44 
Кесте 
2.2 
І 
-VII 
топ 
шырақтарының 
конструктивті 
жарықтехникалық схемасы 
Шағылысқан жарық шырақтары жоғарғы жартылай сфераға жалпы 
жарық ағынының 80%-нан астамын бағыттайды да, жайлы 
жарықтылықты 
қамтамасыз 
етеді. 
Өндірістік 
ғимараттарды 
жарықтандыру үшін бұл типті шырақтар қолданылмайды.
Шырақ типін таңдау кезінде жарық таралуы мен конструктивті 
орындалуды (ашық, шаң мен ылғалды өткізбейтін, жарылысқа қауіпсіз) 
ескеру қажет.
Жарылысқа қауіпті ғимараттарда арнайы жарылысты өткізбейтін 
және беріктілігі жоғары шырақтарды орнатады (2.6-сурет). 
 
2.6 – сурет. Беріктілігі жоғары жарылысқа қарсы шырақтар:
а-НОБ-300 типті; б-НЗБ-150 типті 
Шырақта 
сипаттама-
сы 
Б 
у 
Шырақтар тобы 
I 
II 
III 
IV 
V 
VI 
VII 
Қыздыру 
шамдары 
және ГШ-
мен 
А 
Люми-
нисцент-
ті шыр-
ақпен 
Б
1 
Б
2 

45 
Шырақтардың жарылысқа қауіпсіздігі қабырғаларының беріктігі, 
түрлі элементтерінің қосылу орындарында қорғаныстың болуы есебінен 
қамтамасыз етіледі.
Жасанды жарықтандыруды нормалау талаптары 2.3. кестеде 
келтірілген. Жасанды жарықтандыру үшін нормаланатын параметр 
жарықтылық болып табылады.
Жұмыс орындарындағы жарықтылық көру жұмыстарының 
сипаттамалары мен ұзақтығы, жарықтандыру жүйесінің типі мен фон 
сипаттамалары есебінен нормаланады.
Кесте 2.3. Өндірістік ғимараттарды табиғи және жасанды 
жарықтандырудың нормалары.
Көру жұмысының 
сипаттамалары 
Ажыра-ту 
объ-
ектісінің 
ең аз н/е 
эквива-
лентті 
мөлшері, 
мм 
Көзді жұмыс 
орнына 
бағыттау 
кезіндегі 
көру 
жұмысының 
салыстыр-
малы 
ұзақтығы,% 
Жасанды және табиғи 
жарықтандыру 
Жұмыс 
орнының 
жалпы 
жарықтанды
ру жүйе-
сінен жа-
рықтануы, 
лк 
ТЖК,% 
Жоғарғы 
және 
бүйірлік 
жарықтан-
дыру 
Бүйір
лік 
жары
қтанд
ыру 
Объектілерді белгіленген 
және белгіленбеген көру 
сызығы кезінде ажырату: 
Өте жоғары дәлдік 
Жоғары дәлдік 
Орташа дәлдік 
Объектілерді қысқа 
мерзімді эпизодты 
ажырату мен 
ғимараттардың жарықпен 
түрлі қанығуы кезіндегі 
қоршаған кеңістікке шолу: 
Жоғары 
қалыпты 
0,15- 
0,30 
0,30-0,50 
>0,5 
Объект 
мөлшерін
е тәуелсіз 
- 
- 
≥70 
- 
- 
Көру 
жұмысының 
ұзақтығына 
тәуелсіз 
- 
- 
500 
300 
150 
- 
300 
200 
4,0 
3,0 
2,0 
- 
3,0 
2,5 
1,5 
1,0 
0,5 
- 
1,0 
0,7 

жүктеу/скачать 1,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: