Г. К. Сатыбалдиева а в т о р л а р

дүксндерден алынған немесе казіргі табиғат қоргау зан- 
дылыктарымен келісіліп окушылардын жинаған немесе 
дайындаған коллскциялары мен жекелеген экспонаттар;
- окушылардың ғылыми жаратылыстанушылық білімді тара- 
ту жоне олардыц экологиялық тәрбиесін дамыту, диалекти- 
калық материалисгік көзкарастар калыптастыру үшін өзі- 
нің туғаи елінің табиғатыиа сүйіспеншілік пен патриоттық 
сезімді дағдыландыру үшін сабактан тыс және сыныптан 
тыс сабақтар өткізетін мектеп орталығы;
- торбислілік түріндегі бөлім ретіндс: балалардың табиғатқа 
зор қүрмст сезімін, флора мен фауна өкілдеріне адамгерші- 
лік карым-катынасын да.мытады;
- окушылардың эстетикалық сезімін дамыту базасы;
- окушыларды өмірде қажетті еңбек одістері мен үдерістерін 
орындауға үйрету объектісі;
- окушыларды шыныктырудағы дене тәрбиесі жорықгық 
ө.мір, даладык табиғи зерттеулерде дағдыны үйрету болімі 
ретінде;
- балаларға табиғатты дүрыс пайдалану дакдысын үйрету ре- 
тіндс: жемістер, сацыраукүлактар. дорілік өсімдіктер жи- 
нау, аңшылык және балык аулау, су қоймаларын ластану- 
дан корғау, ормандардағы өрт кауіпсіздігі ережелерімен та- 
пыстыру және т.б.
Тірі табиғат мүйісі окушылардын косіптік бағдарлауына да 
мүмкіндік тутызады. Окушылардын тірі табиғат мүйісіндегі са­
бактан тыс жүмыстары табиғаттану, ботаника және зоология 
бойынша бағдарламалык материалды ксң жопе терец үғынуды 
қамтамасыз етсді, өз бетінше бақылау жүргізу мен олардан логи- 
калык корытынды күру дағдысын үйретеді.
Мүйістегі жүмыс окушылардын зерттеушілік әрекетінің 
ең бастапкы сатысы болуы мүмкін, олардын айтылған пәндер- 
ге әуестігі бойынша айрыкша ішкі кызығушылығыныц пайда 
болуына, онын келесі сипаттамаларындағы дарындылык псн 
бейімділіктерін айкындауға көмектеседі. Бірақ сабактан тыс уа- 
қытта мектептін барлық окушыларын тірі табиғат мүйісіндегі са- 
бақтарга жібсру мүмкін смес.
12.4. Tipi табигат мүйісі 
♦ 261

Балалардың натуралистік жүмысгары кандай да жацалык ашу- 
ды оз алдыиа мақсат стіп коймауы керск. Олар. ең алдымен, ба- 
кылау әдістемесі мен жүйесін тәрбиелейтін натуралистік бакы- 
лау дағдысын үйрететін, балаларға бакылауларын жазулар, су- 
рсттср, фотосуреггср аркылы белгілеуге үйрететін, шсбср түйіп 
жоне кейінгі жалпы корытындылар жасай алатындай білім жи- 
нактауда шыдамдылыққа үйрстстін жүмыс болуы тиіс.
Тірі табиғат мүйісі кез кслген мектспте болады. Бірак онын кө- 
лемі, толықтырылуы, орындайтын жүмыс мөлшері және ол әре- 
кетке катыстырылатын окушылардың саны, оны үйымдастыруға 
жерге, мектептің матсриалдык мүмкіншілігіне, мүйісте жүмыс 
жүргізетін окушылар қүрамының дайындығына, олардын сол жү- 
мыска деген сүйіспеншілігіне және ынтасына тәуелді болады.
Сонымен катар мүғалім сол мектсп орналаскан ауданның та- 
биғат коркау жәпе модени ағарту, биологиялык ғылыми зерттеу 
мекемелерімен байланысты үйымдастыра білетін, мектеп таби- 
ғат мүйісіне олардың назарын аудара білетін болуы керек. Егср 
мүйістің жсрі кеи, жақсы жабдықталған болса. экологиялык ба- 
ғыттағы үйірмелсрді үйымдастыруға болады.
Tipi табиғат мүйісіндс жүргізілетін барлык сабактар окыла- 
тып пәнге сәйкес және жас ерекшеліктсріне байланысты бөлі- 
нсді. Үйірмелсрді 5-9 сынып окушыларымен күру орынды. Егер 
қызығушылығы болса, жоғаргы сынып окушылары да үйірмеде 
окуына болады. Олар үйымдастыру жүмыстарына да көп комек 
көрсетілуіне жонс мсктеп ауласы ішінде кішкентай оқушылармен 
экскурсия, тәжірибелер. бакылаулар, сабактар жүргізуіне бола­
ды. Табиғатка экскурсиялар тәжірибелі ііедагоггардың баскару- 
мен жүргізілуі тиіс.
Жүмыстын мақсатын, мазмүнын, бағдарламасын. тірі экспо- 
наттардың түрлері мен сандык күрамын. коллекпияларды күрас- 
тыру кажеттілігін аныктауға мсктсп жоне мектсптен тыс мсксме- 
лердің тек жауапты басшысы ғана күкылы.
Олар барлык кажстті формальдылыкты орындауға міндетті:
Тірі табиғат мүйісініц мекемедегі орнын, ауданын, оның жү- 
мыс регламентін, ішкі тәртіп ережелерін бекітуді, мүйісті бас- 
қарушы адамдарды тағайындауды, жануарларды үстаудын және
262 ♦ 
12-тарау. Моктспте биология поиінен сабақберудің...

12.4. Tipi табиғат муйісі 
♦ 263
оларды караудағы тиісті санитарлық гигиеиалык жағдай мен мін- 
детті встеринарлық бақылауды камтамасыз студі бұйрықпен бел- 
гілейді.
Жануарлар ғылыми негізделген норма мен рационға сәйксс 
кажетті азыкпен қамтамасыз етілуі керек, сапасы төмен, нашар 
тамак калдыктарын ұсынуға болмайды.
Тірі табиғат мүйісініц басшылары мен торбиешілерінің мак- 
саты - балаларды табиғатка деген комплексті зерттеуге, кызығу- 
шылыкты тудыру, табиғаттағы болып жаткан күрделі карым-ка- 
тынастарды жоне оны корғау қажеттілігін түсіндіру.
Тірі табиғат мүйісінің болмесі баска бөлмелерден оңашалан- 
ған болу керек. Мүйістің жаксы желдеткіші, көп табиғи жарығы, 
максимум (ен көп) аудан мөлшері болуы керек. Күнделікті таза- 
лықты сактау жоне мезгілінде дезинфекция жүргізу үшін еден- 
дері мүмкіндігінше су өткізбейтіндей (пластикпен, линолеум, 
керамикамсн жабылған) болу кажет. Есік-терезелері жақсы жа- 
былатындай және берік тисгі мен қосымша торлы рамасы болу 
керек. Жылу режимін реттеуші және жылу көздері үнемі толык 
дайындыкта түруы тиіс. Тәуліктің караңғы уакытында жал- 
пы белгіленген өртке карсы кауіпсіздік ережелерін сактай оты- 
рып, күндізгі жарык лампалары немесе кодімгі жарык бсрстін 
электрлері мен жарык түсіріледі. Алғашкы дәрігерлік көмектін 
түракты аптечкасы болғаны жөн.
Ереже бойынша тірі табиғат мүйісін үйдің бірінші кабатына 
орналастыру кажет. Оның ішіндс зат коятын бөлме немесе бекі- 
тілген үлкен шкафтар, инвентарлы, жем, т.б. сакталатын стеллаж- 
Дар бо.ту ксрек.
Қүрал-жабдыктар, жиһаз (жүмсак е.мес), шаруашылық инвен­
тарь! колдануға ыңғайлы, мықты және ыстык суды, дезинфек- 
Циялайтын ерітінділерді, термиялык күралдарды қолданып жүр- 
гізетін санитарлык өндеуге икемді болуы керек. Азыкты оңдсу 
және дайындау үшін, сонымен катар азыкты үлестіру және жа- 
нуарларды сумей камтамасыз ету үшін мыкты ыдыстар кажет. 
Жануарларға азык дайындау үшін кәдімгі түрмыстық асхана- 
лык ыдыстар колданылады. Асханалық инвентарлар санитар­
лык жүмыстар жүйелі түрде жүргізілсді. Тірі табиғат мүйісііііц

бөлмесінде кандай да бір шулы іс-шаралар, ойындар жүргізуге, 
радио, телевизор, қоюға, кинофильмдер, диафильмдср дсмонс- 
трациялауға, дыбыс пен жарықтыц күшті осерін тудыруға бол- 
май-ды.
Мүйістегі жүмыс режимі тыныш жоне сабырлы болу керек. се- 
бебі оны мекен ететін жануарлар үнемі тыныштыкты кажет етеді.
Мүйісте жануарлармен ойнауға тыйым салынады.
Сол бір мезгілде окушылармен жүмыс барысында оларды жа- 
нуарларға мейірімді карым-қатынасты дағдыландыру керск және 
кысым көрсетуге, зорлык етуге, т.б. рүксат етілмейді.
Осылайша, адамгершілікпен ыкпал ету окушыларды адамгер- 
шілікке тәрбиелеуге мүмкіндік туғызады.

жүктеу/скачать 9,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: