Г. К. Сатыбалдиева а в т о р л а р

Мүғалім үстслі одеттегідсй, 20-25 с.м биік болуы керек. Затты 
корсету үшін арнайы астына койылатын сүйемел болтаны жақ- 
сы 
жоііс
зат түсіне коңіл болініп, оны сәйкес қарама-қарсы түсте 
(фонда) корсету орынды: акты карада, караны акта немесе сэ­
ры да.
Такта үстіндегі кабыртада кынабына жинакталатын экран бо- 
лады. Тактаның бір жағындаты кабырғаға кесте ілу үшін шегесі 
бар бір-екі катар рейка кағылады. Бір мезгілде екі немесе одан 
да көп кестс корсету үшін арнайы тіреуіш болса оте жаксы. Кес- 
телерді сабак басталарда белгілі ретпсн теріс каратып іледі дс, 
сабақ барысында бүрап отырады.
Мүғалім үстеліне жарык қосатын барлык нүктелер шоғырлан- 
дырылады (сыныптың, үстелдердің киноаппараттардың, шкаф- 
тын). Бүйір нсмесе аргкы кабырғаға 6-11 сынып аралығында 
барлык биология курсы бойынша үнемі пайдаланылатын «Ор- 
ганикалык дүниенің дамуы» кестесін орналастыруға болады. 
Окушылардың назарын экологиялык проблемаларға аудару үшін 
«Табиғат - кеше, бүгін және ертең». «Экология хабаршысы» жә- 
не т.б. экологиялык стенділер; окушылардың рефератты жұмыс- 
тарыныц көрмесі; «Жас биолог» газетін «Биология ғылымының 
жаңалыктары», «Қолданбалы биология», «Қызыкты биология», 
«Ойындар, викториналар, кроссвордтар», «Жас зерттеушілер» 
және т.б. айдарлармен үйымдастырған орынды.
Кинофильмдер корсету үшін терезелерге бөлмені каранғы- 
лайтын калын перде үсталады.
Кабинетте сабактарга және кластан тыс сабактарға кажетті 
өсімдіктер белгілі тәртіппен орналастырылады: бір терезедс -
күрғакшылыкты сүйетін үй өсімдіктері, екіншісінде - ылғал жер- 
дің өсімдіктері, үшіншісінде - жабайы өсстіндер, төртіншісінде 
- тәжірибе жүргізу үшін өсірілетін осімдіктер. Барлык өсімдік- 
тердін атаулары жазылған паспоргы болады.
Тірі табиғат мүйісі немесс арнайы болмс болмаган жағдайда 
кабинсттегі терезелердің алдына аквариумдар койылады.
Биология кабинеті жанында зертханада нсмесе тірі табиғат 
мүйісі болуы керек. Биология кабинетінің барлык күрал-жабдық- 
тары (коллекциялар, түлыптар, гербарийлер, омырткасыз жоне
256 ♦ 
12-тарау. Мектсите биология понінен сабакберудің...

омырткалы жануарлардың қаңкалары, сулы препараттар, оку кұ- 
рал-жабдыктары, кестелср, микроскоптар, аудиовидсоаішараттар 
жонс т.б.) зертханада болуы тиіс.
12.3. Көрнекі күралдар
Биология сабактарында қолданылатын көрнекі күралдар та- 
биғи (тірі жәнс препаратталган) және бейнелеуші болып бөлінеді.
Табиғи тірі күралдар рстінде арнайы алынған бөлмелік жоне 
мектеп аумағынан не.месе экскурсиядан әкелінген осімдіктер, тірі 
табиғат мүйісіндегі тордағы, терариумдағы жәнс аквариумдағы 
жануарлар пайдаланылады.
Табиғи препаратталған күралдарға: ботаникадан гербарий, 
гербарийлік кестелер. практикалык жүмыстар үшін көптеген бү- 
тін өсімдіктен және мүшелерінен үлестірілетін материал; зооло- 
гиядан бунак денелілердің коллекциясы, омыртқасыздар типінін 
фиксацияланған окілдері жануарлар дамуының сулы препара­
ты, түлыптары және омыртқалылардың әртүрлі жүйелік топта- 
ры өкілдерінін канкалары, күстардын кауырсындары, балыктың 
кабыршағы, сүйегі, жануарлардың жеке боліктері, т.б. сияқты 
үлестірілетін материалдар: адам анатомиясы, физиологиясы жә- 
не гигиенасынан адам каңқасы, жеке сүйектері, микропрепарат- 
тар, жануарлардын жекелеген мүшелері (жүрек, ми, өкпе, бүйрек, 
бауыр, көз) жатады.
Жалпы биологиядан барлык курста пайдаланылған күралдар, 
арнайы биологиялык коллекциялар, гербарийлер және үлестіре- 
тін материалдар колданылады. Барлык табиғи күралдар такыры- 
бы көрсетілген сорелерге орналастырылып, иікафтарда сақтала- 
ды.
Бейнелеуші көрнекі күралдарға: эр курс бойынша тактаға үл- 
гімен күрастырылатын кестелер мен cyperrep; динамикалық кү- 
ралдар; адам анатомиясы, физиологиясы және гигиенасы курсы 
бойынша адам торсынын жиналмалы гүлыптары, жске мүшелср 
жүйесі, маймылдың миы мен бас сүйегінің түлыбы жатады.
Жалпы биология курсы бойынша адамның ата-тектерінің каз­
на катдыктары мен олардың еңбек қүраздары; оқытудың техника-
12.3. Корнекті күралдар 
♦ 257

258 ♦ 
12-тарау. Мектсите биология мәіііиеіі сабакбсрудіц...
лык күралдары: диапозитивтер мсн микропрепараттарды көрссту 
үшім эпидиаскоп, кодоскоп. диаироскторлар, киноаппараттар, 
бейнемагнитофондар, карталар, таспалар.
Тез жыртылып қалатын кестелерге ерекше көңіл аударыла- 
ды. Олардып жақсьт сақталуы үшін картонға немесе матаға жан- 
сырып, жогары жиегінс ілгсгі бар жүка тактайша кагылады. Бүл 
сақтауға және ілуге ыңгайлы. Кестені сактаудың сң тиімді әдісі 
орап сызу кагаздарына арналған корапшаларла сактау.
Техникалық оку күралдарды сабакта колданған кезде кабинет 
соңындағы еденге бекітілген биік үстелге орналастырады.
Биология кабинстінің окыту күрал-жабдыктарымен едәуір 
деңгейде жабдыкталуы оку үдерісіндегі мүғалім мен окушының 
біріккен іс-әрекетініи табысты болуын әкеледі. Қажетті күрал- 
жабдыктары жок болған жағдайда мүғалім окытуда нәтижегс же­
ле алмайды.
Тәжірибелер мен пракпіикадық жүмыстарды көрсету
Биология курсына микроскоптар, үлғайтқыштар және препо- 
равалдық аспаптар кажет. Микроскоптар сапы екі оқушыға бі- 
реуден жстетіндей болу ксрек. Мсктсптік типті микроскоптары 
35-тен 180 есеге үлғайтып корсететін биологиялык №9 немесе 
студенттік болтаны жаксы. Үлғайткыштар. дайын аспаптар, ван- 
налар әрбір окушыға жеткілікті болуы керек.
Адам анатомиясы, физиологиясы және гигиенасы курсы бо- 
йынша бүлшык сттік үстелше, эргограф, динамометр, кардиограф, 
спирометр кажет.
Тәжірибслсрді корсету үшін кыздыратын кұралдар: электро- 
пеш. үтік, спиртшамы, химиялык ыдыстар, штативтер.
Реактивтерге арналтан шыны ыдыстар. пробиркасы бар шта­
тивтер. стакандар, микропрепарат жасау үшін заттык жоне жа- 
бын шынылар керек;
Өлшеуіш күралдарға: таразы, термометр, саитиметрлік сыз- 
гыштар, мензуркалар болуы кажет.
Практикалык жүмыстарға арналтан ыдыстар эр окушыта 
жеткілікті болуы тиіс.
Практикалык жүмыстың ыдыстары мен күралдары агаш нс- 
месе пластмассалы подностарда, арнайы шкафтарда сакталады.

12.3. Корнекті күраллар 
♦ 259
Бүл ассистенттердің немесс лаборанттың кажетті матсриалдар- 
ды шкафтан окушы үстеліне апаруына жәнс сабақ соңында жи- 
налуына ыңғайлы.
Реактивтер оптикалық қүралдарды бүлдірмеу үшін белек сак- 
тал ады.
Биология кабинетінде міндетті түрде экскурсия (серуеи) жаб- 
дықтары болуы керек. Экскурсия барысында жиналған мате- 
риалды сактау үшін және өсімдіктер жинайтын газеттері неме- 
се жай кағаздары бар папкалар мен гербаризациялауға арналған 
нығыздамалар керек. Барлық экскурсияларға компас, жиналмалы 
үлғайтқыш, бактык калақтар немесе кашаулар, өсімдіктер мен 
биік ағаштың бүтактарын кесстін секаторлар, өсімдіктердің орташа 
санын есептеуге. яғни I м х 14 м есептелінген, жүка тактайшалар- 
дан жасалған төрт бүрышты рама, жиналмалы метрлік жәнс сан- 
тиметрлік леиталар. кысқа сайты жеціл күректер мен бак колғап- 
тары кажет.
Гидрологиялык серуендср жүргізу үшін ауа және су сачокта- 
ры, морилькілер, шелектер, гегіс түпті ауа алмастырғышы бар эн- 
томологиялық пробиркалар, ауа алмастырғышы бар күрт керек.
Серуендік күрал-жабдықтардың біразын окушылар күшімен 
істеуге болады.
Қүралдарды белгілі жүйеде сактау оларды жылдам табуға жә- 
не сабакка тез дайындауға мүмкіндік береді. Бүлардың барлығы 
окушыларда оку енбегінің мәдениетін үйымдастыруға торбие- 
лейді. Бүл окушыда созсіз эстетикалық ссзімді тудырады. Биоло­
гия кабинетінде бөлме өсімдіктері көи болуы керек. Өсімдіктер 
экологиялық, жүйелік немеее географиялык ерекшеліктеріне 
байланысты топтастырылып орналастырылады. Биология каби­
нет! эстетикалык безендірілуі тиіс. Кабинеттін барлык кескіні ба- 
лада куаиыш ссзімін тудырып, табиғи объектілсрге назарын ауда- 
ратындай болуы керек.
К а б и н ет реттеуді үйымдастыруда, колдан жасалатын күрал- 
дар мен кестелерді дайындауда, сабак жүргізуде мүғалімге оку­
шы үлкен комек көрсетеді. Бүл окушыларда үйымдастырылған 
іскерлік пен енбек модениетін, пәнге деген кызығушылыкты оя- 
тады.

жүктеу/скачать 9,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: