Еңбек және экологиялық тәрбие

246 ♦
- оқушылардың практикалық іс-кабілетін дамыту және оны 
оміршең стуге бейімдеу;
- окушылардың жергілікті жсрдің экологиялык мәселелерін 
шешудегі жекс басының жауапкершілігін калыптастыру.
Жаратылыстану пәндері бойынша окушыларға өзіндік жүмыс аркылы 
экологиялык білім мен тәрбиені калыптастыру жолдары
11-тарау. Биология 
ийнініц
тәлім-тәрйие бсрудегі релі 
__
Кезеидер
Орындалу ксзіндегі іс-орекепср
Сабак түрлері
1 .Бейімделу 
кезені.
Белгілі күбылысты немссе окиганы 
мүғалім айтады, ой козғайды.
Экологиялык бағыт- 
тагы өзіндік жүмысты 
орындау барысында
2. Бағыт-баг- 
дар кезспі.
Мүғалім ортүрлі экологиялык жаг- 
дайларды көрсетеді, білім көздерін 
иайдалана отырыи, ыкпал етеді.
З.Орындаду
кезсні.
Әртүрлі жаттыгулар, экологиялык 
кызыкты ойындар жүргізу, оларды 
келсшекке оку материалымсн үіи- 
тастыра алуын кадағалайды.
4.Шыгарма- 
шылык кезсні.
Окушылар шыгармашылык жүмыс 
жүргізеді, машыктану, бағдарлай, 
жобалай алу, белгілі окиғага оз 
ойын түжырымдап, корытынды шы- 
ғара алуды камтиды.
Осы экологиялык білім берудегі түракты үстанымды сақтай 
отырып, төмендегідей баспалдактар аркылы экологиялык білім 
мен тәрбисні калыптастыруга болады.
Осы кезендерді окушылардың жас ерекшелігін ескерс оты­
рып, біріиен соң бірі үздіксіз орындалу барысында мүғалім мсн 
окушы арасында тығыз байланыс туындап. жасоспірім бойында 
экологиялык сана, модениет калыптасады. Окушы біртіндеп эко­
логиялык жағдайларға оз бстіншс баға беретіндей. пайымды ой 
корытып айта алатындай дәрежегс котеріледі.
Экологиялык дағдымен іс-әрекеттін окушы бойында калып- 
тасуы экологиялык өзіндік жүмыстын орындалуыныц негізі бо- 
лып табылады. Мысалы, Қазакстан гсогра(})иясында мүндай эко­
логиялык бағыттагы орындалатын өзіндік жүмыстарды бірнешс 
бағытка болугс болады.

11.5. Еңбекжәнеэкологнялыкторбие 
♦ 247
Қазақстан географиясы мазмүнындағы экологиялық бағытта 
орындалатын өзіндік жүмыстар жоие жаратылыстану циклімсн 
байланысы.
Сонымен, көптеген географиялық түсініктер оқушыларға 
биология, химия, физика пәндеріндегі экологиялық сүрактарға 
тірек ретінде беріледі.
Керісіншс, ол түсініктердің гсографиялық экологиялық ма- 
ғынасы кеңіп кіріктіру бағытындатүсіндіру понаралық байланыс 
шеңберін кенейтугс жағдай жасайды.
Сондықтан кіріктірілген сабак экологиялық білім жүйесін 
мейлінше толык аша түсіи, экологиялық білім мен тәрбие беру- 
дегі жаратылыстану циклінің ролін арттырады, пәнаралық байла- 
ныстың ерекшелігіне, окушылардың айналадағы табиғи ортаны 
корғау жүмысының багыт-бағдарына назар аударуға мүмкіндік 
тутызады.
Мүғалім бүл өзіндік жүмыстарды орындағанда төмендсгідей 
күнды үстанымдар жүзеге асады:
- ғылымилык (күбылыстар.мен үдерістер, оқу материалдары, 
адамның табиғатка әсері);
- байлаиыстылык (флора мен фауна арасында және әртүрлі 
ғылым салаларымен);
- тепе-тендік;
- кызығушылық;
- үздіксіздік;
- дамытушылық;
- интеграциялык;
- өлкетанушылык байланыстардын барлығы да орындалады.
Қорыта айтканда. Қазақстан географиясында осы үздіксіз
экологиялык бағыттағы өзіндік жұмыстарды жүргізгенде, окушы 
бойында жетіспейтін күнды касиеттердің бірі - «экологиялык са­
на» мен экономикалык түсінік қалыптасып, болашақта босеке- 
ге кабілетті, мәдениетті үрпақ, жскс түлға дамиды. Экологияны 
оқыту жалпы жаратылыстану ғылымдарының тожірибесінен, 
одіснамалык теориясынан бастау алатыны сөзсіз.
Сондыктан экологиялық білім мен тәрбие бсрудің өзегі жа- 
ратылыстану пондері болып табылады. Көпшілікке үздіксіз эко-

логиялық білім мен торбие бсруді жүзеге асырады. яғни интегра- 
циялық үстаным сақталады.
Окушыларға экологиялык білім мем торбие берудегі жараты- 
лыстану пәндерінен күтілетіи нәтижслеріне жалпы адамзаттык 
қүндылықтармен катар окушылырдың экологиялық сауатты- 
лығы, яғни адам - қоғам - табиғат карым-катынас мәселелерін 
үғынуы, карапайым зерттеулерді оз бетімен жәие топпен жүргі- 
зе білуі, туындаған ортүрлі моселелерді шешу үшін экологиялык 
акпараттарды жинақтау жәнс оиы тәжірибсде пайдалану қабілеті 
сиякты арнайы түлғалык сапаларын калыптастыруды көздейтін 
іс-әрекеттсрі жатады.
Биологиялык білім берудің маңызды мәселелеріиің бірі - оку- 
шыларды өмірге, мамандық таңдауға және енбек етуге өндірісті 
тек материалдык жағынан, ал еңбекті физикалык заттармсн опера­
ция жасау жиынтығы ретінде түсінік бсру сонғы кезде осы мэееле- 
нің шешімінін методологиялык негізі болып ссептелген. Осыған 
орай, рухани өндіріс ескерілмей, ал кәсіптік бағдарлану жалпы 
мамандықтармен танысумен шектелген. Бүл жағдай окушылар- 
дыц интеллектуалды потенциалынын төмендеуіне де себепкер 
болды.
Биологияны окыту барысында окушы барлык өндіріс оргасы- 
иыц (материалды, рухани) технологияларымен танысып, озініц 
күшін эмпирикалық, теориялык және конструктивті мәселелерді 
шешуде байқау кажет. Сонда ғана ғапа өзінін таңдаған болашақ 
мамандығына психология жағынан дайын болады. Бүл оте ма- 
ңызды шарт болып есеителеді.
Экологиялык тәрбие беру адамның бүкіл өмірін қамтитын 
біртүтас жүйе болуы тиіс және ертс жастан басталуы керек. От- 
басында және мектепке дейінгі тәрбие беретін мекемелерде бала 
коршағаи орта, табиғат туралы алғашкы түсініктер алып, өсім- 
дікгер мен жануарларды қоргаудыи. судардын, ауаның, жердің 
тазалығын сактаудыц қажетілігін және пайдалыгын түсінетін 
болады.
Экологиялык тәрбие беруде орта мектептін мүмкіншілікте- 
рі ерекшс. Өйткені мектеп табалдырығынан аттағаннан окушы 
жүйелі білім алуымен катар тәрбиеленіп. оныц әлемге дегсн көз-
248 ♦ 
11-тарау. Биология поиіиін тәлім-торбие бсрулегі ролі

карасы дамиды. Мектепті бітіріп, кәмелетке жсткеи окушының 
әлемге деген козкарасы біршама қалыптасады.
Окушының экологиялык мәдениетін калыптастыруда сабақ- 
тан тыс және сыныптан тыс тәрбие бсру жұмыстарының мүмкін- 
шіліктері бар.
Бұл жүмыстың табысты болуы:
1) окушылырды тәрбиелеудегі қойылған максатты айкын жс- 
те түсіну;
2) экологиялык тәрбие беру үдерісінің күрылымының ком- 
поненттсрін аиықтау (оларға: максаты, міндеті, үстанымдары, 
әдістері, мазмүны, форм&лары және тәсілдері, жүмысты жүргізу 
жағдайлары. нәтижелерді аиыктау әдістері, окушылардың эколо­
гиялык мәдениетінің денгейі жатады);
3) достүрлі және активті формалар мен әдістерді, теориялык 
және практикалык жүмыстарды тиімді үйлестіріп колдану;
4) экологиялык тәрбие беру үдерісіне ата-аналарды белсенді- 
ре катыстыру;
5) окушылардың практикалық жүмыстарын нығайту;
6) окушылардыи белсенді азаматтық позициясын калыптас- 
тыру, оларды жергілікті және халыкаралык экологиялык үйым- 
дар жүмысына тарту сиякты жағдайларға тоуелді.
Мектептсгі экологиялык тәрбие берудің соңғы максаты - бі- 
лім негізінде окушылардын өнегелік касиетін нығайту. Ол ка- 
сиеттерге: адамның табиғат жайында, ондағы өзара күрделі бай- 
ланыстар, аламзатпен табигат арасындағы карым-катынастары 
жайында білім, табиғатка жоне оиы корғау мәселелеріне ыкы- 
ласы: өнегелі сезімдер (сүйіспеншілік, аяныш жоне эстетикалык 
масаттану, таңдану, сүйсіну, т.б.); коршаған ортада адамнын өзін- 
өзі әдепті үстауы жатады.
Бүл торбие жүмысының табысты болуы мүғалімнің білімі- 
не, шеберлігіне байланысты. Биология мүғалімнін экологиялык 
тәрбие беру жүмыстарын жүргізудс барлык мүмкіндіктері бар. 
Торбие жүмысын жүргізу - мектептің барлык мүғалімдерінің 
мімдеті. Баска пои мүғалімдерінің бүл істі жүзсге асыруға база- 
лык білімі жетісе бермейді. Сондыктан кез келген мектептс эко­
логиялык торбие беру жүмысы биолог-мүғалімгс арггырылады:
11.5. Ецбек жоне экологиялыкторбис 
♦ 249

мектспішілік, мектептен тыс жүмыстарды үйымдастыру (тамым- 
дылык, практикалык, кайырымдылык, т.б.) жәнс баска пон мүға- 
лімдсріне кецес беріи, комсктесу.

жүктеу/скачать 9,38 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: