153
Бүгінде олжа сӛзі – күтпеген жерден болған табыс деген ұғымды беретіні белгілі. Ал кӛне түркілік
таным кӛзқарас тұрғысынан тексеріп кӛрсек, бұл олци – соғыста қолға түскен тұтқын деген мағынадағы
сӛз болған. Сонда бұл сӛздің тӛтеннен келген пайда мәніне кейін ие болғандығын байқаймыз. Бұқар
жырауосы екі сӛздің алғашқысын ӛз отаныңң-туған үйің, соңғысын
бастапқы тұтқын мағынасында
қолданған. Қазіргі таңда бұл мәні кӛмескіленіп, тек соңғы, туынды мағынасында жұмсалады.
Жыраулық поэзиядағы осындай тағы бір элементті алып қарасақ:
Он бармағы қыналы,
Омырауы жұпарлы - дегендегі қынама бел, белін қынай буу тіркестері ауыз әдебиеті үлгілерінде де
жиі ұшырасады. Сұлу қыздың сыртқы тұлғасына байланысты қолданылатын бұл сӛздің түбірі – қын, яғни
пышақтың немесе қанжардың қыны дегеннен шыққан. Негізі қына екі түрлі мағынада қолданылады,
алғашқысы бұрын қазақтар қызыл және сары түсті бояуға пайдаланған ӛсімдік түрі, екіншісі, салалы,
жіңішке мәнінде. Ал қынап-қап (қынабынан қанжарын суырып алды) мағынасында жұмсалады. Сонда
қыналы саусақтары сүйріктей, салалы жіңішке, нәзік сұлу деген мағынаны беріп тұр.
Туысқан қырғыз тілінің оңтүстік говорында қына сӛзі аттың құйрығына таққан әшекей деген
мағынаны білдіреді екен. ал ертегілердегі «қыналы бармақ» тіркесі
жіп жіңішке, тартқан сымдай деген
мағынада жұмсалады.
Міне, халқымыздың байтақ тарихымен, толағай тұрмыс салтымен егіз ӛрілген осындай ерекшелік
белгілерді тілдік тұрғыдан зерделеу елжанды ұрпақ тәрбиесінің бірден бір тиімді әдісі болып табылмағы
анық.
Достарыңызбен бөлісу: