етрш  мэдениетке ашыктан-ашык шиелетстж  жагдайда, карама-кареылыкта тургандыктан оны контрмэдениет деп те  атайды. Бул угым  60

жэне оларды саясаттын, сайлаушылардын еешмше к1ру куралы ретшде 
колдану тенденциясы бар. Мэдени-коммуникативтж енжарлыктын ку- 
шекм, К1тап окуга деген кызыгушылыктьщ темендеп, керюшше, теледи- 
дар т.б. керудщ етек алуы, театр, муражай, ютапханаларга барудын кему1 
байкалады.
Адамньщ улттык мэдениетп бшу децгеш бхрнеше компонентгерден:
— вткен мэдениетп, онын дэстурш бшуден куралады. Элеуметпк жагы 
болмайынша улттык мэдениеттщ болуы да мумкш емес. Тоталитарлык 
тэртш узак жылдар бойы улттык дэстурлерге ашыктан-ашык нигилисток 
кезкарасты орнатты. К,аз
1
рп жастар езшщ азаматтык, отандык тарихын, 
сонын 1Ш1нде мэдениет тарихын эте нашар бшед1, эаресе ез халкьшьщ 
кврнект1 мэдени кайраткерлерш жаксы бше бермещц, кеб1несе дш, мешн 
жвн1нде олардын карапайым маглуматтары да жок;
— улттык мэдениетт1 бшу — халыктын салт-дэстур1н, улттык ойындар 
мен мейрамдарын, улттык эн-билер1 мен куйлерш, макал-мэтелдер1н, 
ертеплер1Н, эпостарын бшуден куралады. Бул жерде халыктык педагоги- 
каньщ, халыктык медицинаньщ, этиканыц, халыктык спорттьщ дэстурлер1 
туралы энпме елп отырганымыз жок. Буларды б
1
лу нур устше нур. 
Жастардьщ аздаган бел1Г1 гана улттык музыкалык аспаптарда ойнай 
алады, улттык ки1мдерд1, т.б. бшед1;
— улттык мэдениеттщ дуниежузшк мэдениеттеп рвлщ, осы улттьщ, 
оньщ улы адамдарыньщ букш адамзаттын рухани вм1р1не коскан улес1Н 
бшуден куралады;
— улттык психологияньщ квр1Н1С1 рет1нде улттык мэдениетшщ ерек- 
шел1ктер1н бшуден куралады.
Шыгарма мазмунынын улттык сипаты мына непзп факторларга:
— мэдени кундылыкты жасаушыньщ оз шыгармаларында осы халык 
ушш, сол улт уш1Н аса манызды кекейтесп мэселелерд1 кетере бшу каб1- 
лет!не байланысты;
— улттык мэдениет дэстурш, сонын шшде халыктык (фольклорлык) 
мэдениет дэстурлер1Н — халык дуниетанымын, халыктык этиканы, педа- 
гогиканы, медицинаны, дандх, внёрда шебер колдана бшуше байланысты;
— когамдык гьшымдар, философия, мораль, теология жешнде жазыл- 
ган енбектерде, керкем шыгармаларда улттык психологияньщ ерекшелж- 
тер1, ягни улттык М1нез-кулык, улттык сез!м, улттык карым-катынас жэне 
т.с.с. терен ашылуымен байланысты;
— ем1рде бар улттык мектептер мен мэдениеттеп багьггтарга арка суйеу- 
ге байланысты. Бул эс
1
ресе гылым ушш аса манызды. Бул мазмуннын 
улттык кер1шетер1 рухани медениет шыгармаларыньщ формаларына да 
бойлай енед1.
305
180-20

Мэдениетпн. когамдык емхрдеп орны мен релш, онын даму занды- 
лыктарын зерттеудщ улкен практикалык манызы бар. К,аз
1
рп кезде анык 
кершш отырган б|р нэрсе бар, ол экономикалык жэне саяси багдарлама- 
ларды халыктын мэдени денгейш ескермей ощрге енпзуге болмайтын- 
дыгы. Сондыктан Кдзакстан Республикасы 
2000
жылды мэдениет жылы 
деп жариялауы занды. Баскаша айтканда, мэдени денгейдх арттыру 
элеуметпк-экономикалык оркендеудщ кажетп алгышарты болып саналады.
Екшхш жагынан, тулга бурыннан жиналган мэдени кундылыктарды 
игерш, оларды езшщ рухани байлыгына айналдырганда гана шыгарма- 
шылык болады.
Мундай адамнын кез-келген кызметше нормативтж талаптар койы- 
луга тихс, ол, Гегельдщдэл тауып айтуындай, адамды элемде жалпы кабыл­
данган стандарттарга дейш кетередь Сонымен бхрге мэдениет адамзат 
кызмет! плюрализмшщ, онын ерюндшнщ, шеказ индивидуалдыгынын 
кеп турлшпнщ кажетп шарты болып табылады. Мэдениет адам миы мен 
колынын жасампаз туындысы ретхнде табигатка карама-карсы тур. Б] рак 
мэдениет табигаттын езщ де жетишредх, онын сакталуын жэне утымды 
пайдалануын камтамасыз етедх.
Мэдениет — букш адамзаттын и п л т . Ол ез1не эрбхр дэу^рде барлык 
улттар мэдениет!, барлык халыктын жпсгер! жасаган барлык жаксы атау- 
лыны, аса кундыларды б1р1КТ1рген. Бул тургыдан алганда мэдениет мэн- 
ПЛ1К, жалпыадамзаттык кундылыктар болып калады. Бграк кез келген 
жалпыадамзаттык мэдениет кундылыктары езш жасаган дэу1рдщ шщ жэ­
не бхр мезг1лде улттыкты сактайды. Сол улттын 1ш1ндеп кайсыбхр жхкпц 
мэдениет и п л т болады. Сондыктан мэдениет эрдайым жалпыадамзат­
тык жэне улттык мэдениеттщ диалектикалык бхрлтн талап етедх;
Мэдениетт! токтаусыз процесс репнде де карастыруга болады: мэде­
ниетте эрдайым жана шыгармалармен катар жана мектептер мен багыт- 
тар да пайда болады. Бхр мезплде ескхрген, «уакыт сынынан» ете алма- 
гандар кайтып оралмаска кетедх, жогалады. Бул мэдениетп статикалык, 
козгалыссыз куйде карастыруга болмайтындыгын керсетедх.
Сейтш, мэдениет — аса курделх жэне шзтей кайшылыкты жуйе. Бул 
карама-кайшылыктар мэдениеттхн салыстырмалы турдеп дербесппне 
себепшх болады. Мэдениеттх зерттеу — эрдайым когамдык катынастар 
жуйесхндеп адам кызметше, оган ыкпал еткен кисындар мен оны жузеге 
асыру жагдайына талдау жасау деген сез. Осыган орай мэдениет элеу­
меттануынын адам кызметш зерттеуде озхндхк ерекше кырлары бар. Ол 
элеуметтанушыны тулга дамуына ыкпал етушх тургысында кызыктыра- 
ды, ал ол ыкпал жагымды жэне адамды тоздыратын жагымсыз да болады 
Осы ыкпал кызметтщ мазмунына тхкелей тэуелдх болып келед».
306

Кез келген кызмет тулганын рухани дуниесш байытуы да, тоздыруы 
да мумкш. Бхрак элеуметтану зерттеулершде енбек саяси жэне рухани 
кызметтер мазмунына карамастан адамды байытушы ретшде жш карас- 
тырылады. Дене ецбеп, ауыр енбек, консервативтхк, ултшыл уйымдар- 
дагы белсендх кызмет, анайы эдебиеттер оку немесе зорлык-зомбылыкты, 
эдепс1зд1кт1 дэрштейтш фильмдерд1 керу тулганы тоздырып, куйретедх.
Сондыктан зерттеуий ушш адамнын кайсыбхр кызметке катысу 
факнсшен гор! сол кызметтщ реалдык мазмуны, онын адам дамуына нак­
ты ыкпалы аса манызды. Осы кызметпен айналысу кисындары да маныз­
ды. Адам тхптен жагымды елеуметпк-саяси кызметпен айналысканньщ 
езшде де сырткы онтайлы себептердщ непзхнде жещлдхктер алуга, ман- 
сапкорлыкка умтылады. Мундай жагдайда пптен жагымды, сета кызмет- 
тщ 
031
адам ушш сырткы, парыксыз болады, ем1рл1к максат бола алмайды, 
тек ол максатка жётудщ куралына айналады.
Сейтхп, мэдениетп элеуметтану тургысынан зерттеу адамнын хшкх 
дуниесш, онын тулгалык «езепн» зерттеуге созсхз итермелейд!. Туптеп 
келгенде, олардын бастау коргшсшёр! кажеттшктер мен мудделерд1 ка- 
растыру болып табылады. Будан тыс мэдениет элеуметтануы емхр суре 
алмайды.
Мэдениет элеуметтануы — бул бхр аспектще карастырылган тулга 
элеуметтануы, коп турл! элеуметак кызмет процесхнде оны даму тургы­
сынан карау.
Айтылгандардан мынандай корытынды жасауга болады. Эдебиеттер- 
де, кундёлхктх санада мэдениет тек кана жагымды кубылыс репнде кара- 
стырылады. Ал омхрде прогрессивтхк мэдениетпен катар кертартпа мэде­
ниет орын алган. Оны кейде «антимэдениет», ягни прогреске карсы турган 
мэдениет деп те атайды. Кызмет мазмуны сол кызмет барысында затка 
’ айналган мэдениет мазмунын да аныктайды. Прогресс пен регресс бхр- 
бхрхне карама-карсы ею даму багыты бар, сонын хшхнде бул тулга дамуы­
на да катысты. Тулга казхрп жагдайда карама-карсы турган сан кырлы 
мэдениеттщ курес арнасына айналган, тулганын рухани дуниес1 жэне 
элеуметак устанымы онын мэдениеттх тандауына кеп байланысты. Мэде­
ниет проблемасы, сайып келгенде, тулганын даму багытын аныктайтын 
кайсыбхр кундылыктарды тандау проблемасы. Баскаша айтканда, тулга­
нын багыт-багдары — онын мэдени кызметшщ мазмуны.
Жогарыда мэдениеттщ кеп турлхлхгх женхнде айтылды. Онын бхр тур) 
баскару медениеп едх. Келесх такырыгтга жалпы баскарудын мазмуны, 
т.б. мэселелерх карастырылады.
307

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: