Кұралы. Орал: М.Өтемісов атындағы БҚм у бак, ж эне баспа орталығы, 2007
М ҮКТӘРІЗДІЛЕР белімі - BRYOPHYTA
жүктеу/скачать 3,47 Mb. Pdf көрінісі
|
сімдіктер систематикасы О у ралы
| М ҮКТӘРІЗДІЛЕР белімі - BRYOPHYTA
Bryophyta атауы латын тілінен аударғанда bryon - мүк, phyton- өсімдік деген сөздерінен шыккан. М үктәрізділер - тэуелсіз тіршілік ететін жоғарғы сатыдагы өсімдіктер тобы. Олардың 22-27 мың түрі белгілі. Бүл бөлім өкілдерінін казба калдыктары карбон дәуірінен белгілі, ал споралары силур дәуірінен табылған. Мүктэрізділерге тэн белгілер: дене кұрылысының карапайымдылығы. Денесі дихотомиялы бұтактанған талломнан түрады (мысалы, бауыр мүктері), немесе сабак пен жапыракка жіктелген (жапыраксабакты мүктер). Дене мөлшерлері 1 мм-ден 20-30 см кейде 60 см-ге дейін. Бүлар ерекше көпжылдык шөптесін өсімдіктер, біржылдыктары сирек (жер жатаған шөптесін түрлер). Тамыры болмайды, оның кызметін эпидермис өсінділері - ризоидтар аткарады. М үктердің ішкі кұрылымы карапайым, үлпалары наш ар дамыган. М үктәрізділердің даму циклінде баска жоғарғы сатыдағы өсімдіктермен салыстырғанда гаметофит басым. М үктің өзі гаметофит болып табылады. Спорофит - спорогон-кауашак, ол гаметофитте дамып, гаметофит есебінен коректенеді. Ж ыныс мүшелері архегония жэне антеридия. Архегония пішіні колбатәрізді, кенейген бөлігі - жатын, жіңішке бөлігі мойны деп аталады. Ж атынында жүмыртка клеткасы орналасады. М ойны, мойын жіпше клеткаларына толы, олар ұрыктану процесінде еріп, түтікке айналады. Антеридия сопақша. пішіні кап тэрізді, сағакты немесе отырмалы. Антеридияның іші спермогенді клеткаларға толы, ал олардан екіталш ыкты сперматозоидтар пайда болады. Кез келген мүктің даму циклі талломында архегониямен антеридияның пайда болуынан басталады. Бір өсімдіктер қосжынысты немесе кейбір даралар даражынысты (косжынысты - сфагнум, дараж ынысты - марш анция, көкек зығыры). Пісіп-жетілген ж ыныс клеткалары сулы орта болған жағдайда ұрыктанады. Диплоидты зиготадан спорогон (кауаш ак) дамиды. Спорогонияларында редукция нәтижесінде спора түзіледі (споралы өсімдіктердін көбею мүшелері). 32 Кейбір турлерінде спорадан басқа споралардың таралуына септігін тигізетін элатерлары (серіппелері) болады. Дамыған споралары қауашактан шашылып жерге түседі де, одан протонема дамиды (грек тілінен аударғанда, протос - бірінші, нема - жіпше, алғашқы жіпше деген мағынаны білдіреді). Протонемадан жаңа өсімдік өсіп шығады, ал одан белгілі бір уақытта архегония мен антеридиялар дамиды. М уктер ылғалдылығы жеткілікті немесе шамадан тыс ылғалды аймактарда барлық континенттерде кездеседі. Мүктер орман зонасында жиі, ал тропикалық белдеуде сирек таралған. Тундра мен орман аймағы мүктер патшалығы деп аталады. М үктер тұщ ы су коймаларында д а тіркелген. Теңіз суында кездеспейді. Ерекше бір жағдайларда болмаса, жануарлар мүктермен қоректенбейді. Сфагнум мүктері - шымтезек, жанар-жағар май көзі; тығыздалған такталар түрінде кұрылыста колданылуы мүмкін; мүктер - жинактаушы материал; малға төсем; тыңайытқыш ретінде қолданылады; сфагнум мүгінен спирт, қышкыл, сахарин алады. Систематикалық тұрғыдан мүктэрізділер 3 класка бөлінеді: Антоцероттылар класы - Antoceropsida, Бауыр мүктер класы - Hepatiopsida, Ж апырақ сабакты мүктер класы- Musci Осылардың ішінен соңғы екі класты карастырамыз. жүктеу/скачать 3,47 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|