дүниетанымы, санасы, рухы айнала

35
Бұл қойылған сұрақтар философияның 
праксеологиялық
(іс-әрекет) 
және 
аксиологиялық
(құндылық) жақтарын құрайды.
Мысалы, адам материалистік көзқараста болып, дүниенің танылаты-
нын мойындағанмен, айнала қоршаған ортаны – табиғат пен қоғамды 
өзінің белсенді іс-әрекеті арқылы өзгерте алатынына күмән келтіруі 
мүмкін.
Бір қарағанда, бұл сұраққа жауап жеңіл сияқты. Оған жауап 
ретінде адам тағы табиғатта жоқ қалаларды, асфальт, теміржолдарды, 
ұшақтарды т.с.с. көрсетуі мүмкін. Мұның бары де – адамның саналы 
іс-әрекетінің нәтижесі. Бірақ экологиялық апаттар мен дағдарыстардың 
дүниеге келуі, көптеген өсімдіктер мен жануарлар түрлерінің кел-
меске кетуі, жалпы, айнала қоршаған табиғаттың азғындауы, тіпті 
адамдардың өздерінің физикалық табиғатының әлсіреуі – осының 
бәрі жоғарыда көрсетілген жеңіл жауапқа күмән келтіруі мүмкін. 
Олай болса, бұл сұрақ қазіргі адамзаттың рух тебіренісінің негізгі 
мәселелерінің бірі болып саналады.
Негізінен, материалистік және идеалистік бағыттағы көп ойшыл-
дар адамның шығармашылық іс-әрекетін, оның қоршаған ортаны 
өзгертудегі мүмкіндіктерін мойындайды. 
Әсіресе бұл мәселеге еш күмәнсіз қарап, рухтың құдіретін көр-
сететін ағым – ол субъективті идеализм. Оның себебі, олардың 
пікірінше, адам өз дүниесін өзі құрайды. Мұндай шешім адамның 
шығармашылық іс-әрекетін жеке көрсетеді. Осыған орай, неміс фило-
софы И.Фихте айтқан: 
«Әрекет ет, әрекет ет, тағы да әрекет ет!»
– 
деген ұранын келтірсек болғаны.
Бұл салада тағы да бір үлкен сұрақ пайда болады. Егер адам дүниені 
саналы түрде қайта құра алатын болса, онда ол оны 

жүктеу/скачать 3,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: