64
келе жатқан әдістің бірі. Біз бұл тәрізді сөздердің классикалық үлгісін
Абайдан көп кездестіреміз. Бұлар жалпы қазақ тілінде түбірі бар, соған
жалғау, жұрнақтар қосу арқылы жаңартқан,
бұрын дәл осы формада
қолданылмаған жаңа сөздер тобы.
Құбылға бәрі зерек қой
Бәрі жайсыз тоқтауға.
Тың тұяқ күнім, сүйтсе де
Қарбаңдадым өкімдеп.
Алқыны күшті асаулар,
Ноқтаға басы керілді.
(Абай)
Тап осы түрінде Абайға шейінгі әдебиетімізде қолданылмаған,
бұларды біз бірінші рет Абай шығармаларынан кездестіреміз.
Мұның
жаңалығы осында, бірақ сол сөздердің түбірі бұрын да болған. «Құбыл,
құбылу» – осыдан келіп Абай «құбылға» деген жаңаша ұғым беретін,
ол сөздің бұрынғы мағынасын әлдеқайда кеңейтетін түрде қолданған.
«Алқынудан» «алқыны», «өкімнен» «өкімдеп», «долыдан» «долығы»,
т.б.
Неологизмдер
арқылы ақын, жазушылардың әдеби тілді байыту,
дамытулары бұрын қолданылмаған
жаңа сөздер табуда емес, жаңа
сөйлем, жаңа образ, сөзді жаңаша қалауында тәрізді.
Біз Абай поэзиясынан осылар тәрізді өзіне шейін қолданылмаған
эпитет, теңеу, кейіптеу немесе көркем тілдің, (поэтика тілдің) сан алуан
басқа түрлерін жиі кездестіреміз.
Достарыңызбен бөлісу: