Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды»
| Әдебиет және топонимика
туындап, өсіп-өркендеу, қалыптасып даму жолында сөз өнері арқылы қоғамдық сананың елегінен сүзі- ліп өз із-таңбасын қалдырып отыруы мен халықтың тарихи жадын қорландыру үдерісі толассыз жүріп отырған. Халықтың тарихи есінің қалыптасу жолы ғасы рлар елегінен өтіп барып ұзақ мерзімде қалыптасатын, әрі тұрақты дәстүрге айналып барып беки түсетін бірегей құбылыс. Осы іспеттес сан тарау құбылыстардан қорланып барып туындайтын халықтың тарих жадын электр қуатын жинаған ак- кумулятордай өз жадында сақтаушы әрі оны уақы- ты келгенде алмасып отыратын жас буын - жаңа ұрпаққа өткізіп отырушылар да халықтың қаймағы боп саналатын зиялылар, өнер қайраткерлері болмақ. Осы себепті де халықты тарихи жады- нан айырып, өткендегі рухани мәдениеті мен тари- хи танымын ұмыттыруды мақсат тұтқан басқыншы атаулының бәрі де халықтың тарихи жадының аккумляторына айналған зиялы қауымды қуғындап, мүлде жойып жіберуді алдымен қолға алатын әрекетінде айтарлықтай астарлы сырлар жатады. Осы саяси мақсатты жүзеге асырудың жолдары да әр түрлі, айла-тәсілдері де көп қырлы болып, уақыт өткен сайын құбылып, өзгеріп отырады екен. Әдебиет және топонимика тақырыбы қай халық- тың көркем сөз өнерінде болса да өз көрінісін, сөз етілу себебін, кейіпкер әрекет еткен географиялық ортасы мен табиғатқа қарым-қатынасын белгілі дәрежеде білдірмей тұра алмайды. Бұл айтулы ерекшеліктің есте жоқ ескі замандар қойнауында туындаған халық ауыз әдебиетінен бастап, дәл бү- гінгі көркемдік сананың биік деңгейіне көтерілген Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?» жазбаша әдебиет үлгілеріне дейін қанат жайған ор- тақ қүбылысқа айналғанын танимыз. Халқымыздың көркем ой шежіресіне айналған халық ауыз әдебиетінің бар саласы мен жазба әде- биетімізде өз көрінісін берген географиялық жер атаулары тарихи таным мен кейіпкер әрекетіне орай жиі үшырасып отырады. Міне, осы құбылыстың бар болмысын танып білу мәселесі, әсіресе, мектептер мен жоғары оқу орындарында әдебиет, тарих, тіл ғылымы, география пәндерін оқып меңгеру үстінде пәнаралық байланыстарды іске қосу арқылы жүргізу өз жемісін бермек. Ру, тайпа, халық, мемлекет атаулары, көбінесе ха л ы қты ңезін-өзі тану санасы мен тікелей байланы - ста жатуы себепті, олар саяси-этникалы қ, рухани, дүниетаны мды қ ұғы мдармен астасып әлеуметтік қатпар құрап жатуы да заңдылы қ. Онда халы қты ң тарихи жады ны ң құрамына еніп, оны толықтыра түсетін барлық саладағы топоним икалы қ ұғымдар құрам ы нда өткен за м а нд а ғы та р и хы м ы зд ы ң қил ы -қил ы тағд ы ры , сүрлеу ж олы , рухани болмы сымызды ң да көріністері белгі беріп жатады. Бұлардың өзі ұрпақтар буыны алмасып ауысқан сайын д әстүрл ік ж а л ға сты қ тауып қордалануы арқылы халықты ң тарихи жадына айналып оты- рады. Ә рине, д үниеге келген ж аңа ұрпақты ң жаңа жағдайда өмір сүруі әрі болмай қоймайтын саяси-әлеум еттік тартыс жолдарында елді мекен, жер атаулары мен кісі аттарында аз да болса ауы с-түйістердің болып жатуы табиғи құбылыстар деп қаралады. Бірақ ғасырлар бойы қалыптасып тұрақтанған топоним икалы қ атаулар мен антро- |