өТЕМІСҰЛЫ МАХАМБЕТ (1804–

425
кезінің алдыңғы қатарлы, көзі ашық, 
білімді адамы болды. Орыстың белгілі 
қоғам қайраткері, саяхатшы-жазушы 
Е.П.Ковалевский (1811–1869) Махам-
бет орысша тіл білетін, халқын жа-
нындай сүйетін, аса сезімтал, бірбет-
кей, қара қылды қақ жаратын әділ, на-
ғыз патриот, еңбекші бұқараға көсем 
бола алатын батыр, сергек көңілді кісі 
еді деп кезінде тебіренген болатын.
Махамбет шығармашылығын көпте-
ген әдебиетші, тарихшы ғалымдары-
мыз зерттеді. Құнды еңбектер жазды. 
Дегенмен, Махамбет шығармаларын
философия, этика, педагогика және 
психология ғылымдары тұрғысынан 
зерттеудің қажет ететіндігі де талас 
тудырмаса керек. Кеңес психологы 
Б.М.Тепловтың айтуынша, әдеби мұ-
ралар психология үшін ешуақытта 
мәні үдемесе кемімейтін бірден-бір 
қажетті материал болып табылады. 
Олай болса, Махамбет өлеңдерінің
педагогикалық, психологиялық жа-
ғын көрсету арқылы біз халқымыз-
дың өткен дәуірдегі озық ой-пікірле-
рімен танысуға мүмкіндік алып, олар-
дың терең ойлы пікірлерін қазіргі күн 
талабынан таразыға салып, тәрбие 
процесінде кәдеге асыратын боламыз.
Ата жауымен ақтық демі біткенше
күресе білу, осы жолдағы ерлік, ба-
тылдық, төзімділік, жастарды Отанға, 
ата мекенді қастерлеу, әскери-пат-
риоттық тәрбие мәселелері – Махам-
бет толғауының да, ондағы тәлім-
тәрбиелік идеялардың да ең өзекті 
желісі болып табылады. Жауынгер-
ақын күрестің жолы ауыр, оның қиын-
дығы көп, ауырлығы өлшеусіз дей оты-
ра, жастарға, сары уайымға салынып, 
босқа дәрменсіз болма, әлсіздікке жол 
берме, мақсатыңа сенімді бол деп, ел-
ге қорған бола алатын ер-азаматтар-
дың психологиялық қасиеттерін сом-
дап көрсеткісі келеді.
Ер жігіт кеудеде жаны, бойда қуаты,
баста ойы тұрғанда торығу, мұқалу 
дегенді білмей, қайғы-қасіретке бойын 
билетпеуі тиіс. Ал ерлік іс тек жігерлі,
қажыр-қайраты мол адамның ғана қо-
лынан келеді, адамның кісілігі, жақ-
сы-жаман қасиеттері қиын-қыстау сәт-
терде («Ермін деген жігітті, кеңшілік-
те сынама») ғана жақсы байқалады.
Махамбет көтерілісі барысында хал-
қы үшін қалтқысыз қимылдайтын ер 
жүрек, батыр адамдармен қатар, тек 
өз басының қамын ойлап, жолдастық
қасиеттен жұрдай адамдардың пси-
хологиясын алдыңғысына қарама-
қарсы қойып, бұлардың біріншісін 
жұртқа үлгі етсе, кейінгілерінен ха-
лықты жирендіреді.
Жақсыменен дос болсаң, Айырылмас 
күні қос болсаң, Басыңа қиын іс түс-
се, Алдыңнан шығар електеп, Жаны-
ңа не керек деп... Жаманменен дос 
болсаң, Айырылмас күні қос болсаң, 
Басыңа қиын іс түссе, Басқа кетер-
бөлек деп, Қолдан берер есеп деп, 
Сыртынан жүрер өсектеп.
Жеңістің кілті ұйымшылдық пен бір-
лікте, соңғы екеуі адамдар арасын-
дағы шынайы достық пен жолдас-
тықтан туындайды. Жақсы дос сенің 
намысыңды қорғайды, қолынан кел-
ген жәрдемін аямайды, қиын сәттер-
де қол ұшын беріп, сен үшін жанын 
пида етуге әзір тұрады, жақсы дос –
жанашыр, қамқоршы. Ақын осылайша 
нағыз достықтың белгісі қандай еке-
нін ашып көрсетіп, достың да досы 
бар екендігін айтып, жас жеткіншек-

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: