шешендік стилі, ауызша шежіре стилі

227
құбылыстар. Белгілі бір стиль із-түзсіз жоғалып кетпейді не-
месе ғайыптан пайда болмайды. Қазіргі функционалдық стиль 
үлгілерінің тілінен бұрынғы стильдік белгілердің ізін таба ала-
мыз.
Сонымен, бұл айтылғандардан байқалатыны – орыс ша
терминді пайдаланып, «функционалдық стиль» деп атап жүрге-
німізді қазақшалай қалсақ, «мақсаттық стиль» не месе «қол-
даныс стилі» деген терминдер дәлірек келер еді, өйткені бұл 
– тілдің әлеуметтік қолданысына қарай сөз болатын құбылыс, 
ал әлеуметтік қолданыстың мақсаттары біреу емес, бірнеше 
болатындықтан, сол мақсатты атай, яғни сол мақсаттарды 
көздейтін әдебиет түрлерін: көркем әдеби, публицистика, 
ғылыми, іс қағаздары, хат-хабарлар деген сияқты санамалаған 
принципті біз де қостаймыз.
Қолданыс (немесе мақсаттық, функционалдық) стильдері 
әдеби тілге, қазіргі кезде ұлттық әдеби тілге қатысты сөз 
болмаққа керек. Оның үстіне бұл стильдердің жіктелуі, аталуы 
экстралингвистикалық (тілдің өзіне қатыссыз) факторларға 
тікелей байланысты болғандықтан, та рихи өзгермелі бо-
лып отырады. Біз стильдік жіктеуде сөйлеу тілі стилі және 
кітаби-жазба стиль деп бөлу таза мақсаттық (функционалдық) 
бөліністен гөрі, тілдік қолданыс түріне (ауызша немесе жаз-
баша) қарай ажырату деп санаймыз. Сондай-ақ «салтанатты 
стиль», «ресми стиль», «сыпайы не дөрекі стиль», «әзіл-оспақ 
стилі» деген сияқты бөліністер де тілдің функционалдық 
(мақсаттық) қолданысына қарай емес, әңгіменің «бояуына» 
қарай атау деп білген жөн. Оны неміс зерттеушілері (Э. Ризель) 
«стиль» деп емес, «стильдік бояу» деп атауды ұсынады.
«Діни әдебиет стилі» дегенді де шартты түрде, яғни тек
мазмұнына қарай бөлуге болар, әйтпесе қазақ тіліндегі дінге
қатысты жазба дүниелер функционалдық стиль ретінде пуб-
лицистикалық немесе жартылай ғылыми, немесе дидактика-
лық көркем поэзия үлгілері болып танылады. Айталық, Ыбы-
рай Алтынсарин жазған «Шари ат ул-ислам» атты шығарма 
ислам негіздерін қазақша баяндаған жазба дүние болса, ол жар-
тылай публицистикалық, көпшілікқолды ғылыми стильдердің 
белгілерін қамтиды. Өткен ғасырда миссионерлер тарапынан 
христиан дінін уағыздап, қазақша жазылған кітапшалардың 

228
тілі де көпшілікке арналған публицистика үлгісінде, ал өлең-
мен мұсылман дінінің канондарымен қазақ жұртын таныс-
тырған «Қырық хадис» сияқты шығармалар немесе Мұхамбет 
пайғамбардың «Салсал», «Кербаланың шөлінде» сияқты саха-
балардың өмірін суреттейтін шығармалар – көркем әдебиет 
(өлең) стилін пайдалануға ұмтылған дүниелер. Әрине, бұлар-
дың барлығының да өзіндік тілдік ерекшеліктері жоқ емес.
Мүмкін, қолданыс мақсаты (мұсылман не христиан дінін
уағыздау) мен діни тақырыпты сөз еткен мазмұны жағынан 
және азды-көпті тілдік ерекшеліктерін (мысалы, араб сөздерінің, 
діни терминдердің қолданылуы, кейбір грамматикалық эле-
менттерінің, орфограммасының ортаазиялық жазба дәстүрмен 
келуі т.б.) ескерсек, 

жүктеу/скачать 1,64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: