РәСӘй халыҡтары телдәре диалектологияһының КӨНҮҘӘк мәСЬӘЛӘЛӘре XVIII бөтә Рәсәй фәнни конференция материалдары



Pdf көрінісі
бет187/200
Дата18.04.2023
өлшемі2,67 Mb.
#174842
1   ...   183   184   185   186   187   188   189   190   ...   200
Байланысты:
Dialectology-2018

жүргөн
 кыз -okuyan kız, 
окуп
 
турган
 кыз - okumakta olan kız.
Учур чактык маани булардан тышкары чакчыл
 -а//-е // -й + жаткан, жүргөн 
жардамчы
компоненттердин кошулушу аркылуу да берилет. Ушул маанидеги атоочтук конструкцияга
олтур (-а + олтурган // отурган) 
түрүндө этиши кемде-кем катышат, кошула албайт десе да
болот;
тур
этиши жогорудагыдай конструкцияда
(-а+турган түрүндө)
келер чактык
маанини берет. Ошентип, аталган төрт жардамчы этиштин
 (-ган формасында) 
чакчыл
 -ып//-
ип
менен айкалышы аркылуу атоочтук учур чактык мааниси ирети менен берилсе, чакчыл
-а//-е
менен айкалышканда ал иреттүүлүк сакталган эмес:
 
келе жаткан
аял -
gelen
kadın,
кармай турган
сумка -
ele tutan
ҫanta;
карай олтурган
киши - bakmakta olan kişi,
сүйлөй
олтурган
карыя -
söylemekte olan
ihtiyar ж.б.
Учур чактык атоочтуктун мааниси жогоруда
аталган жардамчы этиштердин маанисине байланыштуу. Узакка созулган, дайыма болгон, же
мезгил-мезгили менен кайталанган, же кандайдыр бир абалга келтиргенди билдирүүчү
кыймыл-аракет заттан азыркы учурдагы белгиси катарында көрсөтүлөт:
Алакөөдөн
238


Манасты 
ала жүргөн
 кол ошол («Манас»). 
Текшерилбей жүргөн
 иш болсо, айткыла. Бала
кезинде 
ойной турган
 курбулары эсинен кеткен жок 
[
Давлетов, Кудайбергенов, 1980, 
178].
Ж.Тургунбаев кыргыз тилиндеги бул татаал этиштерден жасалган учур чактык
атоочтуктар түрк тилинде
-an/-en
мүчөсү аркылуу жана жатыш жөндөмөдө мүчөсүн кабыл
алып келген -
mak
көрсөткүчтүү кыймыл атоочко
-an
мүчөсүн кабыл алган
ol
жардамчы
этишинин айкашып келиши аркылуу берилерин; булардын ичинен учур чакта белгилүү
аралыкта кайталанган бир кыймыл-аракетти билдирген жана
-ган/-ген
мүчөсү аркылуу
уюшулган
жүр
жана
тур
жардамчы этиштеринин мааниси, бир гана
-an
көрсөткүчтүү
атоочтуктар аркылуу туюндуруларын, бир убакта кайталанган кыймыл-аракетти билдирген
тур жана жат жардамчы этиштери менен уюшулган атоочтуктар болсо,
-an
же
-makta olan
атоочтук көрсөткүчтөрү аркылуу да берилерин белгилейт: …кылкылдап 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   183   184   185   186   187   188   189   190   ...   200




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет