Оқулық Алматы, 013 Қ. А. Абдуқадырова əож 665. 6/. (075. 8) Кбж 35. 514я73 а 14 Пікір жазғандар
жүктеу/скачать 7,49 Mb. Pdf көрінісі
|
munai
| 5.3. Тұтқырлық
Кез келген дене қозғалғанда, қоршаған орта оның қозғалу жылдамдығына кедергі жасайды. Дененің қозғалу жылдамдығына қарсы əсер етуші күшті үйкеліс күші деп атайды. Жүйедегі əртүрлі жылдамдықпен қозғалатын құрам бөліктерінің аралығындағы үйкеліс тұтқырлық деп аталады.Тұтқырлықтың ( η )кері шамасы (1/ η ) аққыштық деп аталады.Тұтқырлық сұйықтардың табиғатына жəне температураға тəуелді. Мысалы, глицерин тұтқыр, аққыштығы төмен сұйықтық болса, эфир, метил жəне этил спирттері тұтқырлығы төмен аққыштығы жоғары заттар. Температураны арттырғанда сұйықтардың тұтқырлығы кеміп, аққыштығы артады. Құбырлармен мұнай айдау кезінде оның аққыштығын арттыру үшін қыздыру станцияларында мұнайды қыздырып тұтқырлығын төмендетеді. Жоғары температураларда сұйықтық қабаттары арасындағы үйкеліс жəне олардың молекулалары арасындағы байла- ныс күштері кемиді. Тұтқырлық кемісе, мұнай жəне мұнай өнімдерінің ішкі үйкелісі химиялық жəне фракциялық құрамға тəуелді болады. Мұнай өнімдері аққанда сырттан түсірілген күшке F қарсы үйкеліс күші Fy пайда бо- лады, яғни F=Fy. Ішкі үйкеліс тығыз текшеленген макромолекулалар арасындағы күшті жеңуге байланысты болғандықтан, оның табиғаты – энергетикалық. Сондықтан химиялық байланыспен жалғасқан кеңістік құрылымды торлы полимерлер тұтқыраққыш күйге өтпейді, себебі макромолекулалар еркін орнын алмастыра алмайды. Мұндай мұнай өнімдері тек көлденең байланыстары бұзылғанда ғана аға ала- ды (химиялық ағу). Тұтқырлық жүйеге түсірілген ығысу кернеуі мен одан туатын ығысу жылдамдығының арасындағы байланысты сипаттайды. Де- 81 формациялану жылдамдығына тəуелсіз тұрақты температура мен қысымда кернеудің ығысу жылдамдығына қатынасы динамикалық тұрақтылыққа тең болады (ηo=Q/γ). Ньютон заңына бағынатын кез келген жүйелер Ньютондық жүйе- лер деп аталады. Ньютон заңы бойынша сұйықтың ішкі үйкелісі (F) оның қабаттарының қақтығысу аудандарына (S) жəне салыстырмалы қозғалысының жылдамдықтарына (Q) тура, ал оның қабаттарының қақтығысуына (H) кері пропорционал, осыған байланысты ол келесі- дей өрнектеледі: F = η s ∆Q ⁄ ∆H мұндағы, η – пропорционалдық коэфициенті, ол берілген сұйықтың молекулалық ісіну күйіне, яғни динамикалық тұтқырлыққа немесе ішкі үйкеліс коэффициентіне тəуелді. Тұтқырлықтың 3 түрі бар: 1. Кинематикалық. 2. Динамикалық. 3. Шартты. Кинематикалық тұтқырлық – γ (м 2 /с), Стокс (1Ст =10 -4 м 2 /с). Динамикалық тұтқырлық - μ (H·с/м 2 ), (Па·с) (1пуаз =0,1 Па с). Шартты тұтқырлық (Н·с/м 2 ) Мұнайларды зерттеудің жүйелі бағдарламасына сəйкес кинематикалық (немесе динамикалық) тұтқырлықты 0-50°С аралы- ғында (10°С сайын) анықтайды. Тұтқырлығы төмен мұнайлар үшін 20°С-ден бастап анықтайды. Керосин дистилляттары үшін кинематикалық тығыздықты 20-40°С аралықта, дизель дистиллятта- ры үшін 20°С, май дистилляттары үшін 40,50, жəне 100°С. 350°С жоғары қалдықтар үшін 50,80,100°С-де шартты тұтқырлық анықталады. Əртүрлі кен орындарының кинематикалық тұтқырлығы 2- 300 Ст-ке дейін өзгереді. Бірақ 20°С-де көптеген мұнайлардың орта- ша тұтқырлығы 40 жəне 60 Ст. Кинематикалық тұтқырлық мұнайда майлайтын майлардың негізгі физика-механикалық сипаттаушысы дəл осы тұтқырлық мəніне байланысты жұмыс температурасындағы майдың майлану қасиетін білуге болады. Динамикалық жəне кинематикалық тұтқырлықты арнайы ка- пил лярмен жабдықталған шыны вискозиметрде анықтайды. Вис- 82 козиметрдің бірнеше түрі белгілі, мысалы, түтікті Оствальд вискози- метрі, түтік ті Убеллоде вискозиметрі, шартты тұтқырлықты өлшеуге арналған Эншлер вискозиметрі. Жалпы түтікті вискозиметрлер жақ- сы нəти же лер береді. жүктеу/скачать 7,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|