М. Әділов 1, Ш. Құрманбайұлы

ISSN 2411-6076, еISSN 2709-135X TILTANYM № 2 (90) 2023 https://www.tiltanym.kz
62
© А.Байтҧрсынҧлы атындағы Тіл білімі институты
ҒТАМР 16.21.33 doi.org/10.55491/2411-6076-2023-2-62-73 
 
М. Әділов
1 
, Ш. Құрманбайұлы
1*

 
1
Абай атындағы Қазақ ҧлттық педагогикалық университеті, Алматы, Қазақстан 
*
e-mail: sherubaykurmanbaiuly@gmail.com
 
 
АБАЙ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ ОРЫС ТІЛІНЕН ЕНГЕН
СӚЗДЕРДІҢ ЖАЗЫЛУ МӘСЕЛЕСІ 
Аннотация. 
Қазақтың ҧлы ақыны Абай шығармаларында кірме сҿздер жиі кездеседі. Хакім кірме атауларды 
ҽсіресе қара сҿздерінде кҿбірек қолданады. Ойшыл ақын тҥркі-шағатай жазба тілін жақсы білгендіктен, 
шығармаларында араб-парсы кірмелерін кітаби стильдегідей тҥпнҧсқаға жақын нҧсқада пайдаланады. Сондықтан 
Абайда шығыс тілдерінен енген сҿздер русизмдерге қарағанда ҽлдеқайда кҿбірек ҧшырасады. Орыс тілінен енген 
сҿздер сан жағынан аз жҽне оның кҿбі ХІХ ғасыр аяғындағы жазба тілдегідей қазақ ауызекі тіліне бейімделген тҥрінде 
кездеседі. Ақын орыс тілінің кірмелерін кҿбіне стильдік мақсатта жҧмсағандықтан, оның емлесіне тҥпнҧсқа тілдегідей 
емес, халықтың тіліндегі формасынша беріп отырады. Алайда Кеңес дҽуірінде шыққан жҽне қазіргі кездері 
жарияланып жатқан Абай шығармалары жинақтарының барлығында орыс тілінен енген сҿздердің біразы тҥпнҧсқа 
тілдегідей нҧсқада беріліп жҥр. Абай шығармаларының 1907 жылғы Мҥрсейіт қолжазбасы мен 1909 жылғы Петербор 
баспасынан шыққан араб жазулы жинақта болса, олардың орыс тіліндегідей емес, қазақ тілінің айтылым заңына қарай 
бейімделіп жазылғанын байқаймыз. Мақалада Абай қолданған кірме сҿздер тҥпнҧсқаға сай жҽне қазақ тілінің 
фонетикалық заңына сҽйкес ҿзгертілген тҧлғалар деп екіге жіктеліп қарастырылады. Оның ішінде Мҥрсейіт 
қолжазбасында «қазақы» тҧлғада жазылған кірме атауларға басымдық беріледі. Бҧған дейінгі жинақтардағы орысша 
жазылған сҿздердің қолжазбадан ҿзгертіліп жазылғаны дҽлелденеді.