Электр аппараттары

7 
Әдетте реле 3 негізгі функционалдық элементтен тұрады: қабылдаушы, 
аралық және атқарушы.
Қабылдаушы элемент бақыланатын шаманы қабылдайды және оны басқа 
физикалық шамаға түрлендіреді.
Аралық элемент осы шаманың мәнін берілген мәнмен салыстырады және 
шегінен шыққан кезде атқарушы элементке алғашқы әсер береді. 
Атқарушы элемент әсер етуді реледен негізгі тізбекке берілуін 
қамтамасыз етеді. Барлық элементтер анық байқалуы немесе бір-бірімен 
біріккен болуы мүмкін.
Қабылдаушы элемент өзі әсер ететін реленің тағайындалуына және
физикалық шамасы мен түріне қарай әсер ету принципі және құрылғы бойынша 
әртүрлі орындауларға ие болуы мүмкін. Мысалы, максималды токи релесінде 
немесе кернеу релесінде қабылдаушы элемент электромагнит түрінде жасалған, 
қысым релесінде мембрана немесе сильфон түрінде, саты релесінде поплавка 
түрінде және т.б. жасалған.
Басқарылатын тізбекке әсер ету принципі бойынша реле контактты және 
контактсыз болып бөлінеді. Контактсыз релелердің шығыс параметрлері болып 
басқарылатын тізбекке қосылған кедергіні күрт өзгерту табылады. Контактты 
реле контакттарының ашылған күйіне контактсыз реленің басқарылатын 
тізбегінің көп кернеуі сәйкес келеді. Контактсыз реленің бұл күйі жабық деп 
аталады. Контактты реле контакттарының тұйықталған күйіне контактсыз 
реленің басқарылатын тізбегінің аз кернеуі сәйкес келеді. Контактсыз реленің 
мұндай күйі ашық деп аталады. 
Қосу тәсілі бойынша реле бастапқы және екінші ретті болып бөлінеді. 
Бастапқы релелер тікелей басқарылатын тізбекке, ал екінші реттілер өлшеу 
трансформаторлары арқылы қосылады. 
Тұйықтайтын контакттары бар реле үшін шығыс параметрінің кірісі 
параметріне 
тәуелділігін 
көрсететін 
релені 
басқару 
сипаттамасын 
қарастырайық.
Мұндай релелерде кіріс сигналы болмаған кезде контакттар ашық болады 
және басқарылатын тізбектегі ток нөлге тең. Реленің іске қосылуы орын алатын 
кіріс параметрінің 
х
мәні (кернеу, ток және т.б.) іске қосу параметрі (кернеу, ток 
және т.б.) деп аталады. 
х
<
х
і.қ.
болған кезде шығыс параметрі 
у
нөлге не 
болмаса өзінің минималды мәніне 
у
min
тең (контактсыз аппараттар үшін). 
х
= 
х
і.қ.
кезінде шығыс параметрі секірмелі түрде у
min
мәнінен у
mах
 
мәніне өзгереді. 
Реле іске қосылады. Егер іске қосылған соң кіріс параметрінің мәні азайтылса, 
онда 
х
<
х
жіб
кезінде шығыс параметрін 
у
max
мәнінен 0 немесе 
у
min
мәніне дейін 
секіру түрінде қайтару орын алады - релені түсіру. Релені секіру түрінде түсіру 
орын алатын кіріс параметрінің мәні түсіру параметрі деп аталады. Реле 
реттелген іске қосу немесе түсіру параметрлерінің мәндері кіріс параметрі 
бойынша тағайындама деп аталады. 
Іске қосуға команда берген сәттен бастап, шығыс параметрінің 
жоғарылауы басталған сәтке дейінгі уақыт іске қосу уақыты деп аталады. Бұл 
уақыт реле конструкциясына, оны қосу сұлбасына және кіріс параметріне 

8 
байланысты болады. 
х
ном
кіріс параметрінің мәні х
і.қ.
салыстырғанда 
қаншалықты көп болса, реленің іске қосылуы да соғұрлым жылдам болады.
х
ном
/х
і.қ.
қатынасы K
з
қор коэффициенті деп аталады. Қор коэффициенті 
жоғарылаған сайын электромагнитті реле контакттары дірілінің артатындығын 
атап өткен жөн. Бір қатар релелер үшін К
в
қайтару коэффициенті деп аталатын
х
жіб
/х
і.қ.
 
қатынасы аса маңызды.
Ажыратуге команда берген сәттен бастап шығыс параметрінің 
минималды мәніне жеткенге дейінгі уақыт ажырату уақыты деп аталады. 
Контактты релелер үшін бұл уақыт екі интервалдан тұрады - жіберу уақыты 
және доғаның жану уақыты. Релеге қойылатын талаптар көбінесе оның 
мақсатымен анықталады. Энергиялық жүйелерді қорғауға арналған релелерге 
іріктеу, жылдам әрекет ету, сезімталдық және сенімділік талаптары қойылады.
Іріктеуден реленің энергия жүйесінің тек бүлінген учаскесін ғана 
ажырату қабілетін түсінеміз. Айтарлықтай жылдам әрекет ету апат салдарын 
кенеттен төмендетуге, апаттық режимдер кезінде жүйенің тұрақтылығын 
сақтауға, электр энергиясының жоғары сапасын қамтамасыз етуге мүмкіндік 
береді. Реле іске қосылатын кіріс параметрінің минималды мәні сезімталдық 
деп аталады. Сезімталдықты арттыру электротехникалық құрылғылардың 
сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Мысалы, реле қорғанысының 
сезімталдығын арттыру апаттық режимдерден қорғалмаған болуы мүмкін 
электр тарату ұзындығын қысқартуға мүмкіндік береді.
Энергия жүйелерін қорғау релесі жоғары сенімділікке ие болуы тиіс. 
Әйтпесе, ауыр апаттар және электр энергиясының көп мөлшерін жібермей қалу 
орын алуы мүмкін. Автоматика сұлбаларының релесіне, сонымен қатар электр 
жетекті басқару және қорғау релелеріне әртүрлі өзіне тән талаптар қойылады. 
Бұл релелер пайдаланудың ауыр жағдайларында жұмыс жасайды. 
Электромагнитті реле қорғау және автоматика сұлбаларында кеңінен 
қолданылады. Олар ток пен кернеу бойынша максималды, минималды және 
нөлдік қорғанысты қамтамасыз етеді, сонымен қатар автоматты түрде іске 
қосуды, реверстік, тежеуді және электр қозғалтқышты токтатуды жүзеге 
асыруға мүмкіндік береді. 
Қорытынды сұрақтар. 
1.
Реленің анықтамасын беріңіз. 
2.
Басқарылатын тізбекке әсер ету принципі бойынша релелер қандай 
болады? 
3.
Қайтару коэффициенті мен қор коэффициентін қалай анықтайды? 
4.
Релеге қойылатын талаптар.
5.
РП21-003-УХЛ4-24 релесінің жұмыс жасау принципін түсіндіріңіз. 
6.
Іріктелу дегеніміз не? 
7.
Сезімталдық дегеніміз не? 
8.
Релені іске қосу уақытынан нені түсінеміз? 

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: