«Қолданбалы биология және топырақтану негіздері»

10-бӛлім. ЖЫЛЫЖАЙЛАР МОДЕЛІ, ҚҦРЫЛЫСЫ, ТҤРЛЕРІ 
10.1 Жылыжай моделінің қҧрамдас бӛліктері 
Қазіргі заманғы блоктық жылыжайларды салуға тапсырма берушілер 
(заказчик) жылыжайдың ӛзін-ӛзі ақтау мезгіліне кӛңіл бӛлу қажет, яғни 
экономикалық есептеулер кӛрсеткендей кӛптеген технологиялық қҧрал-
жабдықтар мен соңғы техника жаңалықтары қолданылған ӛнеркәсіптік 
жылыжайлар рентебелді болуы ҥшін оның ауданы кемінде 2-га және оданда 
ҥлкен болуы қажет. Жылыжайдың ауданы неғҧрлым кӛп болса, одан алынатын 
ӛнімнің қҧны соғҧрлым тӛмен болады. 
Егер жылыжайдың ауданы 1 гектардан аз болса, онда оның ӛзіндік қҧнын 
азайту ҥшін кейбір керекті бағалы қҧрал жабдықтардан тартынуға тура келеді.
Жылыжай кейбір тӛмендегідей қҧрамдас жеке жеке бӛліктерден тҧрады. 
Салқын ҥй оның қҧрамына болаттан жасалған каркас, алюминийлі 
конструкция, тығыздайтын және бекітетін қҧралдар, жабу ҥшін қолданылатын 
материалдар.
Салқын ҥй жылжайдың негізі болып табылады, ол 
ӛсімдіктерді жағымсыз климаттық факторлардан қорғап, микроклимат пен 
инженерлік – техникалық жҥйелердің дҧрыс сенімді жҧмыс істеуіне ықпал 
етеді. Тапсырыс беруші – фермер қожалығы – салқын ҥйдің оптимальды 
параметрін оның технологиялық ерекшелігін, регионның климаттық 
жағдайын ескеріп ( жел, қар, бҧршақ, ауа температурасы), жабынды материалға 
ерекше кӛңіл бӛлуі қажет
Жылыжай қондырғылары – Шетелдік шаруа қожалықтарының 
тәжірибелері кӛрсеткендей, соңғы кездері жылыжайда қолданылатын 
технологиялық процестерді толық автоматтандыру мен компьютеризациялау 
арқылы басқарып, мол ӛнім алуда, сонымен қатар энергоресурстарды ҥнемдеп, 
еңбек ӛнімділігін арттыруда. 
Автоматтық басқару жҥйесі (АБЖ) жылыжайдағы болатын барлық 
процестер мен системаның жҧмыс істеуін қадағалап, ондағы оптимальды 
микроклиматты ( жылыту, вентиляция, суару, булану арқылы салқындату, 
перделер арқылы қараңғылау, жарықты қосу, СО 
2 
– мен ҥстеме қоректендіру 
т.б,) қажетті температураны ҧстап барлық технологиялық жҥйелер мен 
механизмдердің дҧрыс жҧмыс істеуін қамтамасыз етеді, бҧл жағдайда сыртқы 
қоршаған ортаның метеожағдайлары ескеріледі. АБЖ – сонымен қатар 
жергілікті жылыту жҥйесі мен магистральды қҧбыр бойынша келетін жылуды 
оптимальды вариантқа сәйкестендіріп басқарып отырады. 
Жылыту жҥйесі – жылу бергіштен, яғни жоғары температурадағы буды 
суға айналдырып, 4 контурдан тҧратын жылыту жҥйесін ( тӛбені жылыту, 
бҥйір қабырғаларды, лотоктарды, жиналған ылғалды жылыту) қамтыйды. 
Вентиляция жҥйесі – Ауаның оптимальды температурасы мен 
ылғалдылығын сақтау ҥшін жылыжайда –екі вентиляциялық жҥйесі жҧмыс 
істейді. Олар табиғи (форточкаларды ашып жабу, тӛбедегі форточканы ашу) 
және жасанды (жылы –жайдың ішіне орналастырылған вентиляторлар, ауа 
қабатын араластырып тҧру ҥшін) болып бӛлінеді. 

Суару жҥйесі –Бҧл ӛсімдікке қоректік ертіндіні беретін агрегаттар мен 
механизімдер комплексі. Бҧл жҥйе су қоры бар резервуар ыдыстан, қоректі 
элементтерді автоматты тҥрде қосып тҧратын дозатордан, негізгі ертінді 
сақталатын ҥлкен ыдыс (бак), магистралды қҧбырлар мен тамшылатқыштан, 
дренажды қайтарма магистралды қҧбырлар мен дренаждық фильтрация 
торабынан тҧрады. 
Буландыру арқылы салқындату –Ауаның ылғалдығын артыру ҥшін, 
жылыжайда суды бҥркіп тҧмандатып шашу арқылы температураны 
тӛмендетеді. Бҧл жҥйе жылыжайға суды айдайтын насос пен қҧбыр жҥйелері 
мен шашыратып – бҥркігіштен тҧрады. 
Перделер арқылы қараңғылау жҥйесі жылыжайдың ішкі жағында 
арнайы матадан жасалған пердемен механизмдерден тҧрады. Олар кҥндіз 
ӛсімдікті артық кҥн сәулесінен сақтап (қорғап) тҥнде ауа температурасы 
тӛмендеген кезде жылуды сақтау ҥшін қолданылады. 
Жарықтандыру жҥйесі. Жылыжай энергетикасы.
Жылыжайды 
сәулелендіру қондырғылары ӛсімдіктерді жылыжайды жыл бойы ӛсіруде 
қосымша жарықтандыру қолданылады. Бҧл жарықталыну табиғи кҥн 
сәулесінің жарығына ӛте жақын, жарықтандыру мерзімі тәулігіне 16-19 сағат. 
Кәзіргі кезде кҥн сәулесінің спектрліқ толқын ҧзындығына сәйкес келетін 
қуаттылығы 600вт люминесценттік лампалар қолданылады. 
Жылыжайдың -жарықты ӛткізгіштік коэффициенті-(%)- оның ішінің
жарықтылығының 
сырттағы 
атмосфера 
ауаның 
жарықтылығымен 
салыстырғандағы жағдайын кӛрсетеді.
Ол жылыжайды жабуға кеткен материалдың жарық ӛткізгіштігіне,
материалдың жалпы ластанғанына, жылыжай 
қҧрлысы 
мен 
тӛбесінің 
еңістігіне, жарықтың тҥсу бағыты мен тҥсу бҧрышына тәуелді болады.(кесте-
4) 
Жылыжайдың жарық ӛткізгіштік коэффициенті мына теңдеу бойынша 
есептеледі:
К
ӛткізг
.=К
u
(1η)(1ρ) 
Мҧндағы; 
К
u
.(0,8-0,9) 
перпендикуляр 
тҥсетін 
сәуле 
ҥшін,
ол жарық ӛткізгіш материалдың бірріккен коэффициенті.
γ- сәуленің (жарықтың) тҥсу бҧрышына тәуелді коэффициент. η- ластану 
коэффициенті (0-0,5) аралығында ӛзгереді ρ-мӛлдір емес заттардың қаранғылау 
коэффициенті- 0,25 қыстық жылыжай ҥшін, ал пленкалы жылыжай ҥшін 0,15. 
(33-кесте) 
Кесте-33. K
u
, γ- коэффициенттерінің жарықтың тҥсу бҧрышына тәуелділігі. 
Материал 
20° 
30° 
40° 
50° 
Шыны 
0,89 
0,89 
0,88 
0,86 
Пленка 
0,91 
0,90 
0,89 
0,87 

Қоршау коэффициенті (К огр) -жылыжай бетінің қоршауының (қабырға 
беті+ бҥйір беті+ шатыры) / (жылыжай ауданына) қатынасы. 
К огр= қабырға беті+ бҥйір беті+ шатыры/ жылыжай ауданы. 
Бҧл коэффициент бҥкіл жылыжай ауданына кеткен материалға, жылу 
шығынына, жабылған шыны немесе пленка ауданына тәуелді болып 1 ден 2,5 
аралығында ӛзгермелі болады. Ангарлы жылыжай ҥшін бҧл коэффициент 1,3-
1,5; ал блоктық жылыжай ҥшін 1,1-1,25 аралығында болады. 
Жылыжай 
ҥшін бҧл коэффициенттің аз болуы (К огр) тиімді және жылыжайдың 
перспективті тҥрі бҧл блоктық жылыжайлар. Кӛлемдік 
коэффициент 
қҧрылыстың (жылыжайдың) кӛлемінің оның ауданына қатынасымен 
анықталады. Жоғары биік жылыжайларда вентилляция ӛте жақсы болады. 
Сонымен қатар блоктық жылыжайларға қарағанда ангарлық жылыжайларда 
микроклимат жақсы қамтамасыз етіледі. Жылыжайлардың ӛндірістік ауданы 
бҧл ӛсімдіктерді ӛсіруге арналған топырақ бетінің ауданы, оған бетондалған, 
технологиялық жолдар кірмейді. Инвентарлық 
(қҧрылыс) 
ауданы 
жылыжайдың барлық беттері қоршалған жердің ауданы. Инвентарлық ауданды 
қолдану коэффициенті - ӛндірістік ауданның инвентарлық ауданға қатынасы, 
егер бҧл коэффициент 0,85-0,9 болса жақсы деп есептелінеді. 
Поликарбонат серпімді сынбайтын рулонға орауға болатын материал, 
оның соққыға шыдамдылығы шыныға қарағанда 200 есе берік. 
Жылыжайды сәулелендіру қондырғылары. Жабық жердегі кӛкеніс 
ӛндіретін ауылшаруашылық ӛндірісінің ішіндегі ең энергия шығымын кӛп 
қажет ететін сала. Энергия шығымының ең кӛп бӛлігін (90-96%) жылыжайды 
жылытуға кететін жылулық энергия алады. 
Жылыжайда 
кӛкеніс 
дақылдарының ӛнімділігін минимальды энергия шығынын жҧмсау арқылы 
арттыру- микроклиматты (АБЖ) -автоматты басқару жҥйесін тҧрақты тҥрде 
қолдануды талап етеді, сонда барлық микроклимат параметрлерінің ішінде ең 
негізгісі температуралық режим (ТР). И.Ф. Бородин, Л.Г. Прищеп, В.И. 
Анискин, Н.Л. Чирныка, В.В. Выходца, В.Р. Кароуспа, В.Я. Коновалов, И.И. 
Мартышенко т.б. кӛптеген белгілі атақты ғалымдардың еңбектері- 
ауылшаруашылық 
дақылдарының 
динамикалық 
жылу 
алмасуын 
математикалық тҥрде ӛрнектеуге арналған 
Соңғы кезеңдерде жылыжайларда жарық бергіш диодты жарық 
лампалары бҧрыннан дәстҥрлі тҥрде қолданылып келген оптикалық сәулелену 
кӛзі 
болып 
табылатын 
жоғары 
қысымды 
натриилі 
лампаларды 
ауыстыруда.Жабық жерде кӛкеніс дақылдарының ӛскінін әртҥрлі дәрілік, 
ӛсімдіктер, кӛк шӛптер, газондық шӛптер және жоғары ӛнімді жаңа сорттар алу 
ҥшін селективті жҧмыстар жҥргізіледі. Энергия тасымалдаушының ҥлесі 
жалпы қҧрылымда жылыжай қҧрлысын жалпы жылытуға кеткен энергияның
ҥлесі жылыжайдың конструкциясына тәуелді болады. Жылыжайдың ескі 

конструкцияларында энергия тасмалдаушыға барлық жылыжайды жылытуға 
кеткен ӛндірістік шығынның 45 тен70% -ы жҧмсалады.
Қазіргі жылыжайларды жылытуға кететін барлық энергияның 20-30% -
ғана жылу энергиясына жҧмсалады. Қазіргі кезде жылыжайларда қолданылып 
жҥрген жоғары қысымды натрийлік лампалардың қуаты 400 Вт-пен 1000 Вт 
аралығында. Спектрдің кӛгілдір облысында жататын жоғары жарық беретін 
150Лм/Вт жарық диодты лампалардың жҧмыс істеу мерзімі 20.000 сағатқа 
дейін және 380 Вт электр кернеулігіне есептелген.
СО
2 
газымен ҥстеме қоректендіру жҥйесі. Жылдың суық мезгілінде 
форточкалар жабық тҧрғанда, ӛсімдіктерге СО
2
жетіспейді, бҧл процесс 
ӛсімдіктің ӛсуімен оның ӛнімділігіне және гҥлдің сапасына кері әсер етеді. Осы 
процесті жақсарту ҥшін сҧйық СО
2
газы бар жылжымалы цистерналарды 
пайдаланып, қҧбыр жҥйелері арқылы газды жылыжайға береді.

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: