§р, қызылша, қутыру, гепатит вирустарының антигенді қабаттары, без-

502
IV Бөлім. Иммунды патология және иммунды профилактика
вакциналык антиген кіреді. ІСОМ5 липосома сиякты жасушалардың 
плазмалык мембранасымен бірігу аркылы антигенді жасуша ішіне 
жеткізеді, сосын ол өнделеді және МНС нәруыздарымен кешен түрінде 
таныстырылады. Нәтижесінде гуморалды және жасушалык адаптивті 
иммунды жауап калыптасады.
ІСОМ
8
микробөлшек түрінде болғандыктан, олар макрофагтар- 
мен жаксы жұтылып, өңделеді және таныстырылады. Белсенген МФ 
ИЛ-12 көмегімен ЫК-жасушаларымен ІҒК-үсинтезін ынталандырады. 
Аталған екі цитокин Тхі жасушаларынын көбеюіне ыкпал ету 
аркылы адаптивті иммунды жауапты калыптастырады. Ауыз аркылы 
ІСОМБ-ты кабылдағаннан кейін мезентералды лимфа түйіндерінде 
және көк бауырда С 0 8 +цитотоксикалык Т-лимфоциттер аныкталған, 
сондай-ак шырыштарда арнайы І§А синтезделе бастайды.
ІСОМБ-ты адъювант ретінде колдануға шектеу коятын негізгі 
себептердін бірі — оның бағасы кымбат және тұрактылығы төмен. 
Сонымен катар, оның реактогендігі мен улылығын да ескеру керек. 
Кұрамында ІСОМ
8
бар ісікке карсы вакцинаны клиникалык 
сынаулардың 
1
кезеңінде, оның грипп тәріздес симптом және қызба 
сиякты жанама әсерлерді тудыратыны анықталды. Аталған көріністер- 
дің көпшілігін ІСОМ
8
құрамындағы 08-21 коздырады.
Адъюванттар ретіндегі цитокиндер
Аныктамасы бойынша, адъювант дегеніміз — иммунды жауаптын 
карқындылығын жоғарылатуға, Т- және В-зерде жасушалардын 
қалыптасуына, кажетті түрдегі адаптивті иммунды жауаптың дамуы- 
на (протективті антиденелердің кажетті изотипі мен олардын кажетті 
мөлшерде түзілуін, тиімді Т-жасушалык жауапты шакыру) ықпал ететін 
заттар, олардың қоспасы және кешендер.
Цитокиндер адаптивті иммунда жауаптың түрін және каркындылы- 
ғын анықтайды, жасушалардың пролиферациясы мен дифферен- 
цировкасын, гемопоэз, ангиогенез және көптеген басқа үдерістерді 
бакылайды. Цитокиндер жүйесі иммунды жауаптың барлык кезенде- 
рінің дамуы үшін кажетті жасушааралық әрекеттесулерді камтамасыз 
етеді. Сондыктан цитокиндер сиякты белгі беруші молекулалар адъю- 
вант ретінде колданылуы мүмкін.
Әдебиетте әр түрлі цитокиндердің адъюванттык касиетін колдану 
туралы мәліметтер бар. Бірқатар патогендерге карсы вакцинация

22-Тарау. Вакциналар және вакциналы профилактика
503
кезінде колданған цитокиндер: интерлейкиндер (ИЛ-1, ИЛ-2, ИЛ-3, 
ИЛ-4, ИЛ-
6
. ИЛ-
8
, ИЛ-12, ИЛ-15), ІҒТЧ-ү, ТИҒ-а, КСФ.
Тәжірибелік жануарларға В гепатитіне карсы вакцинамен бірге 
рекомбинантты 
ИЛ-1(3 
және/немесе 
ИЛ-2 
енгізгенде 
жоғары 
денгейдегі иммунды жауаптын дамитыны байкалды, Ол цитокиндерсіз 
иммунизация жүргізген бақылау тобымен салыстырғанда жоғары 
болды. Сонымен катар, тәжірибеде ТЫҒ-а және ИЛ-2 цитокиндерін 
герпес пен кұтыруға карсы вакциналармен бірге енгізгенде вакцинация 
тиімділігі жаксарған; ІҒІЧ-ү және ИЛ-І — безгек пен В гепатиті; 
ІҒК-ү — гемодиализдегі наукастарға В гепатитіне қарсы вакцинация 
кезінде тиімділіктің жоғарылауы белгілі болды.
Сондай-ак, 
КОКАВ 
кұтыруға 
карсы 
вакцинация 
кезінде 
рекомбинантты И Л-1 (3, ТІЧҒ-а және ИЛ-2 монопрепарат ретінде және 
олардын комбинациясы адъювант ретінде колдану зерттелді. Ол ак 
тышкандардың кұтыру вирусын жұктыруға карсы тұру децгейі бойын- 
ша бағаланды. Цитокиндерді колдану бакылау тобымен салыстыр- 
ғанда вирус-бейтараптаушы антиденелер титрінін 
2—6
есе жоғарылуына 
әкелген.
Рекомбинантты ИЛ-1, ИЛ-2 және ІҒЫ-ү цитокиндерін әр түрлі 
комбинацияда мелиоидозға карсы вакцинасымен бірге колданғанда, 
олардың адъюванттык әсері нәтижесінде жануарлардың тірі калуы мен 
орташа өмір сүру ұзактығы көрсеткіштерінің жоғарылағаны аныкталды 
(мелиоидоз — аса кауіпті жұкпалар тобына жататын ауру, 
Вигк-һоШе-
гіа рчеисіотаііеі
шакырады, Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде кенінен 
тараған және леталдығы жоғары.
Қазіргі кезде 
Іттаіісз Віоіесһпоіоуіех
компаниясымен кұрасты- 
рылып жаткан ІМА901 ісікке карсы вакцинасының кұрамына бүйрек 
катерлі ісігіне тән 
10
ісікерекшелі пептидтер және адъювант ретінде 
рекомбинантты ГМ-КСФ кіреді.
Адъюванттардың басқа топтары
Заманауи вакциналарды кұрастырғанда адъювант ретінде басқа 
косылыстар тобы карастырылуда.
Мысалы, кұтыруға және В гепатитіне карсы вакциналардағы 
ти-
мозина а і,
синтетикалық олигопептид-иммунды модулятор 
имунофан
және гибридті нәруыз 
неотимнің
адъюванттык белсенділігі зерттелуде. 
В гепатитіне қарсы Т-жасушалык вакцина тәжірибеде зерттелуде, 
ол цитотоксикалык Т-лимфоциттердің түзілуін ынталандыратын

504
IV Бөлім. Иммунды патология және иммунды профилактика
ковалентті байланыскан Т-хелперлік эпитоптан және пальмитин 
кышкылынын екі молекуласынан тұратын тасымалдаушы-адъюванттан 
тұратын липопептид.
Ресейде шыккан полиоксидоний иммунды модуляторы фагоци- 
тарлы жүйе жасушаларының функционалдык белсенділігін жо- 
ғарылатады және осы жасушалармен ИЛ-1 (3, ИЛ-
6
, Т ^ Ғ - а және 
ІҒЫ-а цитокиндерінін түзілуін ынталандырады, сонымен катар, 
суббірлікті «Гриппол» және «ВИЧРЕПОЛ» вакциналарында адъювант 
ретінде колданады. Полиоксидоний вакцинді антигенге иммунды 
жауапты бірнеше есе жоғарылатады, сондай-ак ЖИТС кезінде 
жойылатын Т-хелперлердің орынын басады.
Адъюванттыжүйеніңтағыбірварианты — О. Моопеуойлап шығарған 
тәжірибелік ісікке карсы имплант-вакцина. Ол биоыдырайтын 
саңлаулы полимерлі матрица, оған ДЖ белсендіретін цитокиндер 
адсорбцияланған. Градиент концентрациясы бойынша цитокиндер 
ошакка жылжиды, мұнда теріішіне вакцинді тарнсплантат енгізілген. 
Матрицаға Толл-тәріздес рецепторлар мен ісікерекшелі пептидтерді 
белсендіретін бактериялардың липополисахаридтері де косылған.
Жаңа буын табиғаты бойынша бактериялы емес 
Адхах
полиса- 
харидті 
адъюванттың 
белсенділігі 
жоғары 
екендігі 
көрсетілді. 
Онын реактогендігі жок, кауіпсіз, сондыктан профилактикалык 
вакциналардын кұрамына косылуы мүмкін.
Асһах
— инулиннің нанокристалды бөлшектері, ол бір глюкоза 
молекуласымен аякталатын фруктоза молекулаларының тізбегінен 
тұратын табиғи полисахарид. Молекула каңкасының гидрофобты 
кұрылымы инулинге ерекше физика-химиялык касиет береді: ол 
көп мөлшерде әр түрлі изоформаға кристалдана алады. Инулиннін 
арнайы изоформаларының 
адаптивті гуморалды және жасуиіалық
иммунды жауапты жоғарылату қабілеті бар, реактогендігі жоқ, себебі
Толл-тэріздес рецепторлардың агонисті емес. Абһах-
тын тағы бір 
артықшылығы — эндотоксиндермен және баска да контаминанттармен 
ластанбаған таза инулинді дайындауға болады. Адам организмінде 
инулин метаболизмге ұшырамайды және несеп аркылы өзгертілмеген 
түрде шығады. 
Асіуах-
тын осындай артыкшылыктары, оны болашакта 
профилактикалык вакииналардың кұрамында, соның ішінде, кауіп- 
катер топтарындағы жас балалар мен қарттарға арналған вакциналарда 
да колдану мүмкіншіліктерін ашады.
Бұрынғы және олардың негізінде дайындалған жаңа адъюванттарды, 
сонымен катар заманауи рекомбинантты және генетикалык вакциналар

22-Тарау. Вакциналар және вакциналы профилактика
505
үшін кұрастырылған принципиалды жана адъюванттарды карастыра 
отырып, медипинанын осы саласында зор келешек бар екенін 
байкаймыз. Әр түрлі адъюванттар жүйесі вакциналардың көмегімен 
көптеген аурулардын алдын алуға немесе оларды емдеуге мүмкіндік 
береді. Адъюванттардың рационалды комбинациясы көмегімен им- 
мундык тапшылығы бар адамдарда және жас балаларда патогендерден 
жеткілікті корғану деңгейін калыптастыруға болады. Бірак казіргі 
кезде адъюванттар туралы ғылым өзінің дамуының алғашкы кезеңінде, 
яғни жана дамып келеді. Бүгінге дейін көптеген адъюванттардың, 
тіпті алюминий гидроксидінің де дәл механизмі толык аныкталмаған. 
Сонғы кезде алюминий кұрамдас адъюванттардың жаңа түрлері 
кұрастырылуда. Адъюванттардың механизмін толык білу, кауіпсіз және 
тиімді вакциналарды жасауға мүмкіндік беретіні сөзсіз. Құрамында 
жаңа буындағы адъюванттары бар көптеген заманауи вакциналардын 
жеткілікті түрде тиімді, әрі кауіпсіз және реактогендігі төмен болуы 
бізге сенім және күш береді.

жүктеу/скачать 19,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: