ы, и дауыстыларының естілімі мен қазақ тілінің
ый, ій дыбыс тіркестерінің
естілімі өзара ұқсас болуы да өз әсерін тигізді. Кезінде қазақтың төл
сөздерінің құрамында
и таңбасын жазу туралы тоталитарлық ереже қа-
былдауға да, сөз жоқ, осы жай себеп болған болу керек).
Олардың құрамды бөліктерінің жігін ажыратудың бірнеше тәсілі
бар.
Солардың бірі – морфемалық талдау: егер өзге морфемалық жігі
анық тіркестермен ұқсас келсе, яғни арасынан морфема жігі өтетін
болса, онда олар дербес-дербес дыбыстардың тіркесі болып саналады.
Ендеше, бірінші, морфемалық жігі анық тіркестермен салыстырып
шығу керек. Төмендегі түбір морфемалар дыбыс құрамының әртүр-
лілігіне қарамай, бірыңғай тілдік бірліктер болып табылады (көпшілік-
ке түсінікті болу үшін тіркес транскрипциялары да кирилше беріліп
отыр):
ай [ай], әй [әй], ей [ей], ой [ой], өй [өй], ұй [ұй], үй [үй], и [ый], и [ій]
Алғашқы жеті сөздің (тіркестің) дыбыс құрамына ешкім күмән-
данбайды, ал соңғы
и арқылы жазылып отырған сөзге (тіркеске) кел-
генде күмән басталады. Шындығында, барлығы да әртүрлі дауысты
дыбыстар мен үнді, жуысыңқы, тіл ортасы (тілшік)
й дауыссызының
тіркесі болып келеді. Егер
ай немесе
үй тіркестерінің дыбыс құрамы
күмән туғызбайтын болса, онда солармен теңдес
ый, ій тіркестерінің
де дыбыс құрамы күмән туғызбау керек.
Тіптен, басқаны былай қойғанда,
и таңбасы бір дауысты дыбыс бол-
са, онда
ми деген сөдің құрамында неге жуан айтылып,
ти деген сөздің
құрамында неге жіңішке айтылып, екі түрлі дыбысталады деп ойлану ке-
рек. Өйткені
и таңбасы бірде құрамында жуан