Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі «Кәсіпқор» Холдингі» коммерциялық емес акционерлік қоғамы

56
әр
түрлі деңгейлері үшін, өнімнің әр түрлі түрлері үшін ерекшеленеді; өз 
ерекшеліктері бар.
Әдістеме
негізінде баға белгілеу стратегиясы әзірленеді, ал Әдістемеде 
қандай
да бір стратегияны практикада іске асыру үшін нақты ұсынымдар 
болады. Қолданыстағы әдістемелер басқару деңгейіне, бағалар мен өнім 
түрлеріне байланысты ерекшеленеді. Баға белгілеудің шығындық, нарықтық 
және эконометриялық әдістерін бөліп көрсетеді.
Баға саясаты, кез келген басқа саясат сияқты, белгілі бір мақсатқа жетуге 
бағытталған. Маркетингтік баға саясаты мынада: өз өнімдері мен 
қызметтеріне
осындай бағаларды орнату және нарықтағы жағдайға 
байланысты оның үлесін иелену және соның салдарынан пайданың 
белгіленген көлемін алу үшін оларды өзгерту қажет.
Баға саясаты тек жедел, тактикалық ғана емес, сонымен қатар стратегиялық 
міндеттерді де шешеді, оларға: жаңа нарыққа шығу, нарыққа жаңа тауарды 
жүргізу, позицияларды қорғау, нарық сегменттері бойынша дәйекті өту, 
шығындарды жылдам және қанағаттанарлық
өтеу, кешенді сатуды 
ынталандыру жатады.
Маркетингке көптеген мақсаттар тән,олардың әрқайсысына түрлі 
міндеттер, соның ішінде баға белгілеу саласында да сәйкес келеді. Ең жиі 
кездесетін мақсаттарға қоғамдық тамақтану кәсіпорнының өмір сүруін 
қамтамасыз ету; ағымдағы пайданы барынша арттыру; қызмет көрсету 
сапасының көрсеткіштері бойынша көшбасшылықты жаулап алу жатады. 
Фирманың
"өміршеңдігін" қамтамасыз ету қызмет көрсету нарығында өткір 
бәсекелестік күрес немесе тұтынушылардың мүдделері күрт ауытқуларға 
ұшыраған
жағдайларда (мысалы, ойын
-
сауық саласында, шоу
-
бизнесте) 
негізгі мақсат болады. Бұл жағдайда кәсіпорын осы нарықта ұстауға ұмтыла 
отырып, өз қызметтеріне көрінеу төмен баға белгілеуге мәжбүр. Бұл ретте 
пайданың төмендеуі сөзсіз, және шығындарды жабғанға дейін кәсіпорын өз 
қызметін
таңдап алған бағытта жалғастыра алады. Мұндай стратегия жиі 
ақталды, өйткені бағаның төмендігі және ауытқитын сұраныстың ықтимал 
ұлғаюы
жаңа тұтынушылардың ағынын қамтамасыз етеді және қызметтерді 
іске асыру көлемін арттырады.
Ағымдағы пайданы барынша көбейту міндеттері өндірістің 
жоспарланған кеңеюімен және қызмет көрсету сапасын арттырумен 
байланысты. Мысалы, жоғары білікті мамандарды тарту ағымдағы пайда көзі 
болуы мүмкін қосымша қаражат алуды талап етеді. Бұл жағдайда кәсіпорын 
сұраныс пен шығындарды бағаның әртүрлі деңгейіне қатысты бағалайды және 
ағымдағы пайданың ең жоғары ағынын қамтамасыз ететін бағаны негізге 
таңдайды. Бұл жағдайда ағымдағы қаржылық көрсеткіштер ұзақ мерзімге 
қарағанда
аса маңызды болады.
Нарық үлесінің көрсеткіштері бойынша көшбасшылықты жаулап алу кең 
таралған көзқарасқа негізделеді, оған сәйкес нарықтың неғұрлым жоғары үлесі 
айналыстың төмен шығасыларын және барынша жоғары ұзақ мерзімді 
пайданы қамтамасыз етеді. Осы саладағы көшбасшылыққа қол жеткізе 
отырып, қоғамдық тамақтану кәсіпорны төмен баға стратегиясын жүзеге 
асырады, өз қызметтерін тұтынушылар санының көп болуына қол жеткізуге 
ұмтылады. Осы мақсаттың бір нұсқасы 
- 
нарықтың нақты үлесін арттыруға қол 
жеткізу.
Егер кәсіпорын жоғары бағаны белгілеуге бағдарланса, ол қызмет көрсету 
және өнімді дайындау қызметтерінің сапасын арттыру міндетін шешуге 
мәжбүр, өйткені нарық заңдары сапа мен бағаның сәйкестігін талап етеді. Бұл 
жағдайда 
кәсіпорынның 
мақсаты
-
сапа 
көрсеткіштері 
бойынша 
көшбасшылықты жеңіп алу, ал шығындар бағаны ұлғайту есебінен жабылады.
Баға стратегиясының сұраныс көлемімен тығыз байланысын атап өткен 
жөн. Әдетте баға мен сұраныс бір
-
біріне кері байланысты, бірақ бұл әрдайым 
емес. Мысалы, беделді қызметтерді көрсету кезінде жоғары баға тұтынушы 
үшін
сапа эксклюзивтілігінің белгісі болып табылады. Егер сіз нарыққа 
аналогтары жоқ жаңа өнімдер мен қызметтерді ұсынсаңыз, бұл әсіресе 
маңызды. Алайда, бағаны көтерудің жоғарғы шегі бар, одан кейін оның 
төмендеуі басталады.
Нарықтық механизм қызметтерге баға әрдайым нақты сұранысқа сәйкес 
деңгейде болатындай жұмыс істеуі тиіс. Сондықтан қоғамдық тамақтану 
қызметіне
деген сұраныстың қаншалықты сезінетінін, яғни ол қаншалықты 
икемді екенін білу маңызды. Сондықтан сұранысты тұрақтандыруға мүмкіндік 
беретін бағаны төмендету туралы мәселені қою орынды. Егер сұраныс осы 
сапаға (иілуден аз) жауап бермесе, кәсіпорынның бағаны көтеру мүмкіндіктері 
бар.
Сұраныс ауқымының деңгейі мынадай жағдайларда жоғары бағаны 
белгілеу үшін жеткілікті болады: көрсетілетін қызметтердің тапшылығы бар 
және бәсекелестік жоқ; көрсетілетін қызметтерді сол қажеттілікті 
қанағаттандыратын
басқалармен 
ауыстыру 
мүмкіндігі 
шектеулі; 
тұтынушылар көрсетілетін қызметтер бағасының көтерілуін бірден
байқамайды; олар өз әдеттерінің, талғамдары мен артықшылықтарының 
өзгеруіне
бейім емес; сапаны арттыру, инфляция мен т. б. өсуі салдарынан 
бағаның көтерілуін ақталды деп санайды.
Сұраныс, әдетте, анықтайды ең жоғарғы баға бойынша сатылуы мүмкін 
қызмет
көрсету. Ең төменгі баға өндіріс, өткізу бойынша шығындармен және 
кәсіпорынның күш
-
жігері мен тәуекелі үшін пайда нормасымен анықталады. 
Қоғамдық
тамақтану кәсіпорнының шығындары, кез келген басқа сияқты, 
тұрақты және ауыспалы шығындардан құралады. 
Тұрақты шығындар
-
бұл өзгеріссіз қалатын және қызметтерді ұсыну 
көлеміне (коммуналдық қызметтерді төлеу, мамандарға қызмет көрсету 
ақысы, қызмет көрсету персоналының жалақысы және т.б.) тәуелді емес 
шығыстар. Ауыспалы шығындар қоғамдық тамақтану саласындағы 
қызметтерді сатып алумен және өткізумен байланысты (көлік шығындары, үй
-
жайларды жалға алу, оркестр мен т.б. ақы төлеу). Айнымалы шығындар 
сомасы ұсынылған қызметтер санына байланысты өзгереді.
Ең жоғары баға сұраныспен, ал ең төменгі 
- 
шығыстармен анықталса
да, 
орташа диапазонды белгілеуге бәсекелестердің бағасы әсер етеді. Бірқатар 
жағдайларда олар бағаны қалыптастырудың негізгі факторы ретінде әрекет ете 

57
асырады, өз қызметтерін тұтынушылар санының көп болуына қол жеткізуге 
ұмтылады. Осы мақсаттың бір нұсқасы 
- 
нарықтың нақты үлесін арттыруға қол 
жеткізу.
Егер кәсіпорын жоғары бағаны белгілеуге бағдарланса, ол қызмет көрсету 
және өнімді дайындау қызметтерінің сапасын арттыру міндетін шешуге 
мәжбүр, өйткені нарық заңдары сапа мен бағаның сәйкестігін талап етеді. Бұл 
жағдайда 
кәсіпорынның 
мақсаты
-
сапа 
көрсеткіштері 
бойынша 
көшбасшылықты жеңіп алу, ал шығындар бағаны ұлғайту есебінен жабылады.
Баға стратегиясының сұраныс көлемімен тығыз байланысын атап өткен 
жөн. Әдетте баға мен сұраныс бір
-
біріне кері байланысты, бірақ бұл әрдайым 
емес. Мысалы, беделді қызметтерді көрсету кезінде жоғары баға тұтынушы 
үшін
сапа эксклюзивтілігінің белгісі болып табылады. Егер сіз нарыққа 
аналогтары жоқ жаңа өнімдер мен қызметтерді ұсынсаңыз, бұл әсіресе 
маңызды. Алайда, бағаны көтерудің жоғарғы шегі бар, одан кейін оның 
төмендеуі басталады.
Нарықтық механизм қызметтерге баға әрдайым нақты сұранысқа сәйкес 
деңгейде болатындай жұмыс істеуі тиіс. Сондықтан қоғамдық тамақтану 
қызметіне
деген сұраныстың қаншалықты сезінетінін, яғни ол қаншалықты 
икемді екенін білу маңызды. Сондықтан сұранысты тұрақтандыруға мүмкіндік 
беретін бағаны төмендету туралы мәселені қою орынды. Егер сұраныс осы 
сапаға (иілуден аз) жауап бермесе, кәсіпорынның бағаны көтеру мүмкіндіктері 
бар.
Сұраныс ауқымының деңгейі мынадай жағдайларда жоғары бағаны 
белгілеу үшін жеткілікті болады: көрсетілетін қызметтердің тапшылығы бар 
және бәсекелестік жоқ; көрсетілетін қызметтерді сол қажеттілікті 
қанағаттандыратын
басқалармен 
ауыстыру 
мүмкіндігі 
шектеулі; 
тұтынушылар көрсетілетін қызметтер бағасының көтерілуін бірден
байқамайды; олар өз әдеттерінің, талғамдары мен артықшылықтарының 
өзгеруіне
бейім емес; сапаны арттыру, инфляция мен т. б. өсуі салдарынан 
бағаның көтерілуін ақталды деп санайды.
Сұраныс, әдетте, анықтайды ең жоғарғы баға бойынша сатылуы мүмкін 
қызмет
көрсету. Ең төменгі баға өндіріс, өткізу бойынша шығындармен және 
кәсіпорынның күш
-
жігері мен тәуекелі үшін пайда нормасымен анықталады. 
Қоғамдық
тамақтану кәсіпорнының шығындары, кез келген басқа сияқты, 
тұрақты және ауыспалы шығындардан құралады. 
Тұрақты шығындар
-
бұл өзгеріссіз қалатын және қызметтерді ұсыну 
көлеміне (коммуналдық қызметтерді төлеу, мамандарға қызмет көрсету 
ақысы, қызмет көрсету персоналының жалақысы және т.б.) тәуелді емес 
шығыстар. Ауыспалы шығындар қоғамдық тамақтану саласындағы 
қызметтерді сатып алумен және өткізумен байланысты (көлік шығындары, үй
-
жайларды жалға алу, оркестр мен т.б. ақы төлеу). Айнымалы шығындар 
сомасы ұсынылған қызметтер санына байланысты өзгереді.
Ең жоғары баға сұраныспен, ал ең төменгі 
- 
шығыстармен анықталса
да, 
орташа диапазонды белгілеуге бәсекелестердің бағасы әсер етеді. Бірқатар 
жағдайларда олар бағаны қалыптастырудың негізгі факторы ретінде әрекет ете 

58
алады. Бұл ретте баға ғана емес, қызмет көрсету және бәсекелестердің 
тағамдарын дайындау қызметтерінің сапасын да ескеру маңызды.
Егер кәсіпорындар қызметінің сапасы бірдей болса, олар бәсекелестің 
бағасына жақын бағаны белгілеуге мәжбүр болады, себебі олай болмаған 
жағдайда олар өткізуді төмендету проблемасына тап болады. Егер қызметтер 
сапасы төмен болса, бәсекелестерге қарағанда неғұрлым жоғары бағаны 
тағайындауға болмайды. Бәсекелестерден жоғары баға сапалы қызмет 
көрсеткен жағдайда ғана белгіленуі мүмкін. Шын мәнінде, кәсіпорын 
бәсекелестерге қатысты өз қызметтерін позициялау үшін бағаны пайдалануы 
тиіс.
Қызмет бағасын белгілеу
-
бұл тым жоғары және тым төмен арасындағы 
аралық бағаны іздеу процесі. Мұндай баға белгілі бір табыс алу мүмкіндігін 
қамтамасыз
етуге, бірақ сұранысты қалыптастыру шарттарын шектемеуге 
тиіс.
Қызмет
көрсету бағасын орташалау әдісі тәжірибеде кеңінен таралған. Осы 
әдістің
шеңберінде қызмет көрсету саласындағы кез келген кәсіпорынның 
қызмет
көрсету бағасын айқындау үшін бастапқы нүкте болып табылатын 
бәсекелестердің бағалары мен алмастырушы қызметтердің бағалары 
арасындағы орташа деңгей белгіленеді.

жүктеу/скачать 1,97 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: