Оқулық «Білім беруді дамыту федералдық институты»
жүктеу/скачать 21,72 Mb. Pdf көрінісі
|
Nemtsov-E-lektr-tehnika-zh-ne-e-lektronika.-O-uly-
- Бұл бет үшін навигация:
- ТОКТАР МЕН КЕРНЕУЛЕРДІҢ ОҢ БАҒЫТТАРЫ
| 2.3.
вольтметр тізбегінің кедергісі ; R A — амперметр тізбегінің кедергісі ; Е — аккумулятор ЭҚК мен R ік — оның ішкі кедергісі . Үш тармақ a және b екі түйінінде жалғанған. Егер тізбектің алмастыру схемасының барлық элементтерінің параметрлерінің мәні белгілі болса, оның барлық элементтерінің жұмыс режимін есептеп шығуға, яғни бүкіл электротехникалық құрылғылардың электрлік күйін анықтауға болады. Бұдан әрі электр тізбегінің алмастыру схемасы терминінің орнына – тізбек схемасы немесе схема қысқартуын қолданатын боламыз. ТОКТАР МЕН КЕРНЕУЛЕРДІҢ ОҢ БАҒЫТТАРЫ Электр өткізгіштігінің электрондық теориясына сәйкес, металдардағы валентті электрондар оң иондар болатын, атомдарынан оңай ажырайды. Иондар қатты денеде кеңістіктік периодтылыққа ие кристаллдық тор түзеді. Еркін электрондар атомдарға соқтығыса отырып, олардың арасында тор кеңістігінде бейберекет қозғалады . l ұзындықты өткізгіште электр энергиясы тудыратын → ξ кернеулікті көлденең электр өрісінің әсерінен, еркін электрондар қосымша жылдамдыққа ие болып, өткізгіш бойымен бір бағытта қосымша орын ауыстырады (2.4- сурет ). Өткізгіш ортадағы тұрақты ток, жалпы жағдайда электр өрісінің әсерінен оң және теріс зарядтардың реттелген қозғалысын білдіреді . Мысалы, электролиттерде және газдарда оң және теріс зарядты иондар бір - біріне қарай қозғалады. Оң және теріс зарядтардың бағыттары қарама - қарсы болғандықтан, қандай зарядтардың қозғалысын ток бағыты деп есептейтінімізді нақтылап алу қажет. Оң зарядтардың қозғалыс бағытын, яғни электр өрісінің 2.4- сурет 2.5- сурет 26 26 26 әсерінен өткізгіштегі электрондардың қозғалыс бағытына кері бағытты I тогының бағыты деп есептеу қабылданған. Бұл бағыт бағыттауыш сызығымен көрсетілген ( 2.4- суретті қараңыз) . Тұрақты токты t q I / | | = формуласы бойынша анықтайды, мұндағы t — қарастырылып отырған тізбек бөлігінің көлденең қимасы арқылы | q | қосынды зарядының біркелкі орын ауыстыруының уақыты . Токтың СИ - дегі негізгі өлшем бірлігі — ампер (А): 1 А = 1 Кл/с. Тізбектегі ток мәні амперметр құралымен өлшенеді, оны тізбектей, яғни тізбек ажыратылуына қосады . Тізбекті есептеу кезінде оның элементтеріндегі токтардың нақты бағыты жалпы жағдайда алдын ала белгісіз. Сондықтан да, шартты оңдарды, немесе, қысқаша айтқанда оңдарды - тізбектің барлық элементтеріндегі токтардың бағытын алдын ала таңдап алу қажет . R кедергісіне ие элементтегі ( 2.5- сурет ) немесе тармақтағы токтың оң бағыты дербес таңдап алынады және бағыттауыш сызығымен көрсетіледі. Егер токтың таңдап алынған оң бағыттарында, тізбектің жұмыс режимін есептеу нәтижесінде берілген элементтегі ток мәні оң болса, онда токтың нақты бағыты таңдап алынған оң бағытпен сәйкес келеді. Кері жағдайда, нақты бағыты таңдап алынған оң бағытқа қарама - қарсы . Тізбек схемасының элементіндегі кернеудің оң бағыты да (2.5- сурет) дербес таңдап алынады жәнебағыттауыш сызығымен көрсетіледі , алайда энергия көздері жоқ тізбек бөліктері үшін, оны 2.5- суреттегідей токтың оң бағытымен сәйкестендіріп таңдауға кеңес беріледі . Егер элемент шықпалары белгіленген болса, мысалы а мен b деп (2.5- суретті қараңыз) және бағыттауыш сызық а шықпасынан b шықпасына қарай бағытталған болса, онда оң бағыты U= U ab = V a - V b кернеуінің анықталатындығын білдіреді. Осындай белгілеуді ток үшін де қабылдауға болады. Мысалы, I ab белгісі а шықпасынан b шықпасына қарай тізбек элементіндегі немесе схемасындағы токтың оң бағытын көрсетеді . |