«Қазақстан тарихы» пәнінің міндеті мен мақсаты, деректік көздері мен
Абылай ханның мемлекет қайраткері, саясаткер және дипломат болғандығын дәле лдеңіз. Сурак
жүктеу/скачать 1,04 Mb. Pdf көрінісі
|
Билет-Жауабы-Тарих
| 34.
Абылай ханның мемлекет қайраткері, саясаткер және дипломат болғандығын дәле лдеңіз. Сурак : - Абылай ханнын мемлекет қайраткері, саясат- кер және дипломат болгандыгы н дәлелденіз. Жауап: - Абылай ханнын азан шакырып койган есiмi - Әбілмансур (1711-1781). Абылай хан - батыр, колбасшы, дарын- ды дипломат, мемлекет кайраткері, саясаткер. Казак т арихында ерлiгiмен, ержүрек акылымен, өз Отанын сүйген улы тулга ре- тiнде умыт ылмайды. Жастык шагы киын және өте ауыр кезенде етті. ХVIII ғ. ба- сында Кытай мен Р есе й мемлекеттерi казак жерiне жоңғарларды айдап салып отырды. Абылай тарихта «Ақт абан шұбырынды - Алкакөл сулама» деген атпен белгiлi, 1723-1731 жж. калмак- тарга карсы шайқастарда катардағы жауынгер болып катысып, ерлiк жасап, ерекше амал-ай ласымен көзге түскен. 1740 жылғы шайқаста казак жауынгерлерiнiң тiкелей колбасшыс ы болды. Ол көрші мемлекеттермен татулык және достык карым-каты- насты ұстанып, казак халкынын бiрлiгiн, хандыктын тәуелсізді- гiн сактап калуды максат етті. Сонды ктан Абылай султан 1740- 1742 жж. Р есей мемлекетіне өзiнiн бағыныштылығын мәлі мдеп ант берді. Ал 1741-1743 ж. жоңғарларға карсы қырғын соғыска белсене катысты. Жоңғар қонтайшысы Қалдан Цереннiң жакы- ны Шарыш батырды жекпе-жекте өлтiрi п, аты шығып елге та- нылады. 1741 жылы Қалдан Церен оны ұстауға әмір етеді. Аб ы- лай султанды кутпеген жерден бас салып, 1743 жж. тамыз айына дейiн туткында у стайды. Туткында олардын тiлi мен жазуын үйренiп, iшкi және сырткы саясатынын не гiзгi бағыттарын ба- кылап, казак елінің болашағы бірлікте және біртүтас басшылык- та деп шешеді. Ұлы тулга Казак даласын коргап калу үшiн үш жүздiң ба- сын косып, ел баскаруды колга алу керек екендiгiн жаксы түсiн- дi. 1752 жылы Қарқаралыдағы Қайынсау жайла уында болған жиында букiл казактын колбасшысы атанды. Осы жылдын кыр- куйек айында, 1753 жылы жазда калмактармен, 1756 жылы жазда кытай әскерлерімен болған қақтығыстарда, 1767 жылы қырғыздарға қарсы үлкен әрі манызды урыстарда басшылы к жасайды. Абылай султаннын аркасында елдер арасында тыныш- тык орнатылып, ке лiспеушiлiктер онды шешiлдi. 1756 жылы сан мен сапа жағынан айтарлықтай айырмашы- лығы аркылы ерекшеленге н кытайлыктармен өткен соғыста жаракат алса да, тұңғыш келіссөз жүргізіп, алғаш д ипломатия- лык карым-катынас орнаткан мемлекет кайраткерi ретiнде ха- лыктын есiн де калады. 1757-1760 жж. Кытай елiнiн де билiгiн мойындауға мәжбүр болды. Бiрак А былай хан мемлекеттiн iшкi және сырткы саясатын ешкімге жалтактамай дербес жүрг iздi. 1771 жылы бүкiл казакка хан болып сайланады. Қазак халкы біртүтас және бейб іт еңбек ететiн ел болуын арман етті. Хан- дыкта Кеңес кұрылып, барлык жуздердiн өкiлдерi катысып, манызды мәселелердi карайтын және де бүкiлказактык Ку- рылтай шакырылып, мемлекеттік деңгейде шешілетін соғыс пен бiтiм, коныс пен жайылым, с ауда мен дипломатиялык ка- рым-катынас мәселелерi карастырылып отырылды. Абыл ай хан сауда-саттык жургiзу iсiне көп көңіл бөлген. Р е- сей мен Қытай шекарасынд ағы Шәуешек, Құлжа, Үрімжі қала- ларында жәрменкелер уйымдастырған. Қытайға қа рай «Абылай жолы>> аталып кеткен сауда жолын салган. XVIII ж. 60-жылдар- ға дейі н Орынборда ғана айырбас сауда жүргiзiлсе, енді Троиц- кiде, Семейде, Қызылжарда да ететін болды. Орта Азия мемле- кеттерімен сауда, әр түрлі байланыстарды орнаты п, хандыктын сырткы және iшкi ахуалын жаксартты XVIII ғасырдың 70-жылдары Түркістан, Сайрам, Шымкент, Созак, Ташкент, Ходжент калаларын Абылай хан күшпен кайта- рып, оз билігін орнатты. Кыргыздарга соккы б ерiп, олардын оң- түстіктегі казак жерiне кайта-қайта жасап отырған жорықтарын ток татты. Сонын аркасында кыргыздар бiтiм жасауды өтініп, келiсiмге келiп, алым-салык телеп туруға міндеттенді. Абылай хан кезiнде казак халкы бiрлiкке, тәуелсiздiкке, бей біт өмірге ұмтылды. Баска халыктармен терезесі тең, тәуел- сiз мемлекет болды. 1781 жылы шамамен 70 жасында дүние салып, Түркістан- дағы Қожа Ахмет Яссауи кесене сіне жерлендi. Абылай хан кай- тыс болғаннан кейiн, мемлекеттiн тутастығы ыдырап, тәуелсiз- дiгiнен айырылып, казак халкы Р есей империясынын отарына айналды. Тек тәуелсіз мемлекетiмiздiң Президенті Н.Ә. Назар баевтын саясатынын аркасында айбар лы Абылай ансаган улы муратка бүгінгі ұрпақ жеттi. Бiз байтақ өлкемiздiн шекарасы н заман талабына сай халыкаралык нормалармен бекiтiп, әлемдік кауымдастықты мой ындаттық. Сондай-ак көршілерімізбен мән- гiлiк достыкка, өзара тиімді сауда-экономи калык, мәдени байла- ныстардын негiзiн калап, Ұлы тулганын арманына казiргi Казак - стан кол жеткізді. Абылай ханның өмірі және ерлiгiн, кайсарлы- ғын жырлайтын да стандар, аңыз-әңгiмелер, өлең- жырлар өте көп. Белгілі тұлға туралы деректер мен зе рттеулер де жеткілікті. Бiрак тарихта айтарлыктай iзi калган улы кайраткердің өмірі мен кызметін әлі де зер ттеу кажет . жүктеу/скачать 1,04 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|