Оқулық Алматы, 012 ƏӨж ббк ə Қазақстан Республикасы Білім

15
жерлерді
, 
құрлықтар
мен
аралдарды
, 
мұхиттар
мен
теңіздерді
, 
аса
маңызды
теңіз
жолдарын
ашу
кезеңін
қамтиды
. 
Бұл
кезең
тарихқа
Ұлы
 
географиялық
 
ашылулар
 
заманы
деген
атпен
енді
. 
Жаңа
жерлердің
көптеп
ашылуы
Еуропадан
Оңтүстік
жəне
Шығыс
Азия
елдеріне
теңіз
жолдарын
іздеумен
тікелей
байла
-
нысты
болды
.
Мұндай
ізденістің
басты
себептері
 
Х
V 
ғасырдың
ортасына
қарай
Еуропа
елдерінде
өнеркəсіп
пен
сауданың
мықтап
өркендеуі
, 
Еуропаны
Шығыс
Азиямен
байланыстыратын
құрлық
жолын
жəне
кеме
қатынасы
өркендеген
Жерорта
теңізінің
шығыс
жағалауын
түріктердің
басып
алуы
, 
ашық
мұхитқа
шығып
, 
алысқа
жүзе
алатын
берік
кемелердің
жасалуы
, 
ғылым
мен
техниканың
жандануы
бұған
қолайлы
жағдай
туғызды
. 
Ұлы
географиялық
ашылулар
деңгейіндегі
зерттеулерді
сол
кез
-
де
күшті
дамыған
елдер
– 
Португалия
мен
Испания
бастады
:
Х
V 
ғасырдың
екінші
жартысында
Португалия
ханзадасы
, 
теңізші
Генрих
(
Энрико
) 
Африка
жағалауына
көптеген
экспедициялар
ұйымдастырып
отырды
. 
Португал
теңізшілері
құрлықтың
батыс
жəне
оңтүстік
жағалауын
бойлай
жүзді
.
1488 
жылы
Барталамео
 
Диаш
Африканың
оңтүстік
шетіндегі
Қайырлы
Үміт
мүйісіне
жетті
. 
Португалдардың
бұл
саяхаттары
Ұлы
географиялық
ашылулардың
бастамасы
болып
саналады
. 
Олармен
бəсекелес
испандықтар
Шығыс
Азияға
апаратын
теңіз
жолын
баты
-
стан
іздеуге
тиіс
болды
. 
Орта
ғасырларда
ежелгі
дүние
ғалымдарының
Жердің
пішінінің
шар
тəріздес
екендігі
туралы
ұмытылған
пікірі
қайта
жандана
бастаған
еді
. 
Осыған
сəйкес
бірқатар
ғалымдар
мен
теңізшілер
Испаниядан
шығып
үнемі
батысқа
қарай
жүзе
берсе
, 
Азия
жағалауына
жетуге
болады
деп
есептеді
. 
Неміс
картографы
М
. 
Бехаймның
глобусында
(1492 
ж
.) 
жəне
италия
космографы
П
. 
Тосканеллидің
картасында
(
Х
V 
ғасырдың
екінші
жартысы
) 
Еуропаның
батыс
жағалауы
мен
Азияның
шығыс
жағалауы
арасын
-
да
ешқандай
құрлық
жоқ
, 
мұхиттың
ені
кішірейтіліп
көрсетілген
.
Христофор
 
Колумбтың
осы
пікірге
негізделіп
ұйымдастырылған
экспедициясы
1492 
жылы
Америка
дүние
бөлігін
ашты
. 
Оның
4 
саяхатының
(1492-1504 
ж
.) 
нəтижесінде
Орталық
Америкадағы
Багам
, 
Үлкен
Антиль
жəне
Кіші
Антиль
аралдары
, 
Оңтүстік
Американың
солтүстік
жағалауы
ашылды
.
1497-1499 
жылдары
португал
теңізшісі
Васко
 
да
 
Гама
Афри
-
каны
оңтүстігінен
айналып
өтіп
, 
Үндістанға
апаратын
теңіз
жолын

16
ашты
(
экспедицияны
Африка
жағалауынан
əрі
қарай
араб
лоцманы
Ахмет
-
ибн
-
Мəжит
бастап
барды
).
1497 
жылы
ағылшын
теңізшісі
Джон
 
Каботт
Үндістан
мен
Қытайға
апаратын
Солтүстік
теңіз
жолын
іздеу
кезінде
Нью
-
Фаундленд
аралдарына
жəне
Лабрадорға
жүзіп
барып
, 
Солтүстік
Американы
ашуды
бастады
.
Х
. 
Колумбтан
кейін
испан
жəне
португал
теңіз
саяхатшыла
-
ры
,
Америго
 
Веспуччи
бастаған
зерттеушілер
Оңтүстік
Америка
материгінің
жағалауларына
бірнеше
рет
жүзіп
барып
, 
оны
жаңа
дүние
ретінде
сипаттап
жазды
. 
Бұдан
əрі
испан
конкистадорлары
(
Э
. 
Кортес
, 
Х
. 
Писарро
) 
Солтүстік
жəне
Оңтүстік
Американың
ішкі
аудандарын
жаулау
кезінде
бірқатар
жаңа
жерлерді
ашты
. 
1503 
жылы
В
. 
Нуньес
 
де
 
Бальбоа
Панама
мойнағы
арқылы
Тынық
мұхит
жағалауына
шықты
. 
Бальбоаның
жаңалығы
Атлант
мұхитынан
«
Жаңа
Дүниені
» 
айналып
, «
Оңтүстік
теңізге
» (
мойнақтан
қарағанда
оңтүстікте
көрінетіндіктен
саяхатшылар
солай
деп
атаған
) 
асатын
жолды
іздеу
туралы
ой
тудырды
. 
Фернан
 
Магеллан
басқарған
испан
экспедициясы
бұл
идеяны
жүзеге
асырды
. 
Магеллан
жəне
оның
серіктері
Атлант
мұхитынан
жол
тауып
, 
Тынық
мұхитқа
өтіп
, 
одан
əрі
дүниежүзін
(1519-1522 
ж
.) 
айналып
шықты
Х
V
І
ғасырдың
ортасында
Ұлы
географиялық
ашылулар
заманының
бірінші
кезеңі
аяқталды
.
Х
V
І
ғасырдың
екінші
жартысынан
Х
V
ІІ
ғасырдың
екінші
жарты
-
сына
дейін
созылған
екінші
кезеңнің
басында
Шығыс
Азия
елдеріне
Еуразияның
жəне
Солтүстік
Американың
солтүстік
жағалауын
айна
-
лып
жүретін
теңіз
жолын
(
Солтүстік
-
шығыс
жəне
Солтүстік
-
батыс
жолдарын
) 
іздеуге
байланысты
географиялық
ашылулар
жасалды
. 
Еуропадан
Үндістан
мен
Қытайға
баратын
Оңтүстік
теңіз
жолда
-
ры
Испания
мен
Португалияның
қолында
қалғандықтан
жаңадан
өркендеп
келе
жатқан
Англия
мен
Голландия
теңіз
жолын
басқа
жақтан
, 
солтүстіктен
іздеуге
мəжбүр
болды
.
Солтүстік
-
батыс
 
жолды
 
іздеу
 
барысында
:
М
. 
Фробишер
(1576-1578 
ж
.);
 
Д
. 
Дэвис
(1585-1587 
ж
.);
 
Г
. 
Гудзон
(1610 
ж
.);
 
В
. 
Баффин
(1612-1616 
ж
.) 
Солтүстік
Американың
арктикалық
бөлігінің
 
аралдардан
тұратынын
анықтады
.
Ағылшындар
мен
голландттардың
Солтүстік
-
шығыс
жолды

17
іздеуі
(
Барроу
1556 
ж
., 
Пит
жəне
Джекмен
1580 
ж
., 
Баренц
1594 
ж
., 
Флеминг
1664-1668 
ж
.) 
дұрыс
нəтиже
бермеді
. 
Олар
Баренц
жəне
Кар
теңіздері
арқылы
жүзіп
, 
Ямал
түбегіне
дейін
ғана
жете
алды
. 
Х
V
І
ғасырдың
соңы
мен
Х
V
ІІ
ғасырдың
бірінші
жартысында
орыстар
көптеген
географиялық
жаңалықтарға
қол
жеткізді
. 
Орыс
казактары
50 
жылдай
уақытта
Оралдан
(1584) 
Тынық
мұхитқа
дейін
(1639) 
жетті
.
 
1639 
жылы

жүктеу/скачать 8,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: