Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі тараз мемлекеттік педагогикалық институты л. Н. Ибраимова
ҚАЗАҚ ЭТНОПЕДАГОГИКАСЫНДАҒЫ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ
жүктеу/скачать 0,78 Mb. Pdf көрінісі
|
ibraimova-etnopedagogika (1)
| 9. ҚАЗАҚ ЭТНОПЕДАГОГИКАСЫНДАҒЫ ЭСТЕТИКАЛЫҚ ТӘРБИЕ
Қазіргі кезде Егеменді елімізде жастарға әсемдік тәрбие беруде ерте заманның мәдени мҧрасы айрықша рӛл атқарады. Ҧлы ғалым Шоқан Уалиханов қазақ халқының ӛнерін арап поэзиясымен салыстыра келіп: «Ӛлеңге, әсіресе ӛлеңді суырып салма тҥрінде шығарып айтуға бейімділік, барлық кӛшпелі елдердің, соның ішінде қазақтардың ӛзіне тән ерекшеліктері деп айтуға болады» деп бағалайды. Эстетикалық тәрбиені баланы әсемдікке тәрбиелеу деп тҥсінген жӛн. Эстетикалық тәрбиені дамытуда халықтық музыкалық шығармашылық елеулі рӛл атқарғаны және әлі де атқара беретіні даусыз. Адам баласы әсемдікті сезіну, ҧғыну арқылы рахаттанып, одан қуат алып, адамдық қасиеттерін қалыптастырады. «Әрбір рахат белгілі бір іс-әрекеттен туады» (Әл-Фараби. Әлеуметтік этикалық трактаттар. А, 1975. 27-бет) яғни жеке тҧлғаның әсемдік әлемін сезініп, одан рахат табыну ҥшін, оның әсемдікті тҥсініп, тҥйсінуіне, тәрбиелік әсер керек. Ӛйткені, адамның адам болып ӛмір сҥруінің ӛзі - әсемдік. Эстетика – кӛркемдік, (әсемдік) әдептен, дәстҥрден, салттан, санадан айқын кӛрініп, жеке тҧлғаның, ҧлттың, ҧжымның, топтың мәдениетін кӛрсетеді. Қазақ халқы жас ҧрпағын әсемдікке тәрбиелеу ҥшін табиғи әсемдікті адам баласы бойындағы әдемілікті, жалпы ӛмірдегі әсемдікті кеңінен пайдаланған. Халықтық эстетикалық тәрбиенің мақсаты – табиғатта, адам бойында және ӛмірде кездесетін сҧлулықты қастерлеп, ардақтап, сол сҧлулыққа жауапкершілікпен қарап, оны адамның тал бойына жинақтай білу болған. Табиғи әсемдікке тән қҧбылыстар: а) тҥрлі табиғат кӛріністері; б) адамның жастық шағы; в) мал-жануарлардың тӛлі; г) бағалы аң терілері; д) ерекше қҧстар қауырсындары; е) ерекше кӛркем, кӛңіл кӛтерер ӛсімдіктер; ж) табиғи байлықтардан, алтын, кҥміс, мыс, жез және тағы басқа металдардан жасалған әсемдік-сәндік бҧйымдар, сондай-ақ асыл тастар – гауһар, інжу, маржан, олардан жасалған – алқалар, безендірілген киімдер, бҧйымдар жатады. Адам бойындағы әдемілікке: а) мінез-қҧлық әдептері; б) қарым-қатынас әдептері; в) сӛйлеу мәдениетін сақтау; г) ән салу, кҥй тарту және тағы басқа жарасымды қасиеттер де адам бойындағы әдемілікті толықтыра тҥседі. Ӛмірдегі әсемдікке: Киім-кешекті, жҥріс-тҧрысты, тҧрмыс-тіршілікті сыпайы, сәнді және таза ҧстауға жаттығу жатады. Енді осы әдеміліктерді халқымыз бала бойына немен және қалай сіңірген? Ата-бабамыз салт-дәстҥрлерінде қазақ халқы әсемдікке, сҧлулыққа ӛнерге, талғамдыққа бай болған. Оны біз халқымыздың ауыз әдебиетінен, мәдениетінен және ӛнерінен кӛруге болады. Ауыз әдебиетінің барлық жанрларында сҧлулықты, әдемілікті, әсімдікті суреттейтін шығармалар ӛте кӛп. Ҧлттық мәдениеттің ән-кҥй жанрларында халық әндері, кҥйлері мен билері эстетикалық тәрбиенің қҧралдары ретінде кең кӛрініс береді. Ҧлттық ӛнердің, әсіресе бейнелеу ӛнері – қазақ даласында ӛте ертеден дамыған. Мысалы: тасқа салған таңбалар, мҥсіндер, киім ҥлгілері, тоқыма және зергерлік ӛнер, ағаш ӛңдеу шеберлігі, кескін ӛнері, сымбат ӛнері, сәулет ӛнері. Ӛнерлер атадан балаға мҧрат мирас болып қалдырылып отырған. Жоғарыда аталған эстетикалық тәрбие берудегі халық дәстҥрі С.А.Ҧзақбаеваның »Тамыры терең тәрбие» еңбегінде ӛте жақсы баяндалған. Ауыз әдебиеті жанрларының эстетикалық тәрбие берудегі ролі З.Әбілованың «Әсемдік сенің серігің» еңбегінде кең айтылған. Қазақ халқының музыкасы мен ӛнерінің тарихы М.Х.Балтабаевтың, Ш.Қҧмсанованың еңбектерінде ӛте жақсы нақты мысалдармен берілген. Олар «Қазақ халық музыкасы және ӛнерлі жастар», «Казахская традиционная художественная культура в системе образования» 14 және «Елім-ай» бағдарламасы. Эстетикалық тәрбиені дамытуда халықтық музыкалық шығармашылық елеулі рӛл атқарғаны және әлі де атқара беретіні даусыз. М.Х.Балтабаевтың жҧмысында халықтық музыкалық шығармашылығы жоғары оқу орындарындағы вокалды-аспаптық ансамбльге қатысушыларға кӛркемдік-эстетикалық тәрбие беру қҧралы ретінде қарастырылып, білімгер жастарды тәрбиелеудегі халықтық-музыкалық шығармашылықтың рӛлі мен орны белгіленеді, оның ӛзіндік ерекшеліктері анықталып, Қазақстан жоғары оқу орындарының музыка бӛлімдерін ҧйымдастырудың толып жатқан проблемаларын кешенді тҥрде шешу жолдары кӛрсетіліп, олар жергілікті жерлердегі кӛркемӛнерпаздар ҧжымдарының білікті жетекшілерін даярлау мен қайта даярлау мәселесін шешу және халықтық музыкалық шығармашылықтың потенциалдық мҥмкіндіктерін жан-жақты пайдалану ҥшін негіз ретінде қарастырылды. Р.Дҥйсембінова ӛз еңбегінде қазақтың халық әндерінің тәрбиелік мҥмкіндіктері мен ерекшеліктеріне тоқталады, белгілі ғалым – зерттеушілердің ән-жырлар бойынша жасаған жіктеулеріне талдау жасай келіп, солардың негізінде педагогикалық жіктеуді ҧсынады. Автор ӛзінің еңбегінде тиімді әдіс-тәсілдерді, формаларды пайдалана отырып, қазақ әндері, сол сияқты балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып «Қазақ халқының ән және әншілік ӛнері» факультативтік курсы бағдарламасын, халық әндерін пайдалану жӛнінде әдістемелік нҧсқаулар мен хрестоматия жасаған. Балалар мен жастардың әсемдікке, сҧлулыққа деген кӛзқарасын қалыптастыруда Абай ӛлеңдерінің рӛлі ерекше. «Қуатты ойдан бас қҧрап, еркеленіп шығар сӛз» деп ҧлы ақынның ӛзі айтқанындай, оның ӛлеңдері туған жердің сҧлу табиғаты, қазақ ауылының кӛріністері, адамдардың кӛңіл- кҥйі сан алуан сезімдерімен ҧласып музыка ҥніндей естіледі. Мҧндай суреттемелер «Жаз», «Кҥз», «Жазғытҧрым», «Желсіз тҥнде жарық ай» т.б. ӛлеңдерінде ерекше әсерлі кӛрсетілген. Абай қазақ ауылының кӛшіп-қонған кӛрінісін «Жаз» деген ӛлеңінде былай деп шебер суреттейді. М.Жҧмабаев сҧлулық сезімдері жайындағы ғылыми ҧғымдарды да бір қырынан ашып, ӛнер адамына тән ӛрнекті сезімдерді тәптіштеп тҥсіндіреді. М.Жҧмабаевтың «Педагогика» кітабындағы педагогикалық ойлардың негізгі арқауы «адам баласын, әсіресе жанын тәрбие қылу керек деп ҧғу керек... Дҥниеде теңіз терең емес, адамның жаны терең... Адам тілі арқасында ғана жан сырын сыртқа шығарып, басқалардың жан сырын ҧға алады. Ата- ана қатал болса, бала да қатал, ата-ана жҧмсақ болса, бала да жҧмсақ... Сондықтан баланың маңындағы адам дҧрыс мінезді болуы керек »т.б. деген ҧлағатты ойларға саяды. жүктеу/скачать 0,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|