Дейл Шнук. Оқыту теориясы indd

3 -Т А Р А У
Т
ти п т рефлекс эмоциялык рефлекст тYсiндiре алганымен, адамга тэн мшез- 
кулыктын денi ез бетшше емес, тm ркендiрriш болган жагдайда гана к е р ш с бередi. 
Жауаптарды алдынуы тiтiркендiргiштер емес, жауаптардьщ салдарлары бакылайды. 
Жауаптын бершгенш керсету Yшiн Скиннер 
Ж типтгк
деп атаган мшез-кулыктын 
бул тYрi 
оперантты мтез-цулъщ
деп аталады, себебi эсер ету Yшiн ол коршаган 
ортада эрекет етедi.
«Операнттан кешн бекгтуш1 ттркенд1рпш орын алса, онын кYшi артады. Рефлекс 
аркылы элдекашан ныгайтылган операнттан кешн бекггуш1 ттркенд1рпш орын ал- 
маса, ол эларейдй) (Skinner, 1938, р. 21).
Операнттык мiнез-к¥лыкты «жасай отырып уйрену» деуге болады, себебi б£з 
эрекет ету кезiнде кеп нэрсенi Yйренемiз (Lesgold, 2001). Оперантты мшез-кулык- 
тын рефлекстен бурын орын алмайтын р е с п о н д е н т мшез-кулыктан айырмашылы- 
гы - онын пайда болу ыктималдыгы жогары, себебi бекпу болу Yшiн жауап кажет. 
Бейту - жауаптын пайда болу ыктималдыгын немесе денгейiн езгертедi. Оперантты 
мшез-кулык ез коршаган ортасына эсер етедi жэне бекiтуге байланысты онын кер ш с 
табу мYмкiндiгi аз.
Нег1зг1 процестер
Бул белiмде бекiту, жойылу, бiрiншi жэне екiншi бекiтушi факторлар, Примак прин­
ципу жазалау, бек1ту, жалпылау жэне жою кестелерi сиякты оперантты шарттылык- 
тын манызды процестерi жайлы сез болады.
Бетту (Reinforcement)
жауапты ныгайгуга, жауап беру денгейiн немесе ыктималды­
гын арттыруга эсер етедг Бекiтушi фактор 
(reinforcer
немесе 
бектушг тгтгркендгрггш
(reinforcing stimulus)
дегенiмiз - б е к тл ге н жауаптан кейiн пайда болатын тiтiркендiр- 
гiш немесе окига. Бекiтушi фактор ездерiнiн тиiмдiлiгiне сай аныкталады. Ал тшм- 
дiлiк - сана, ниет немесе максат сиякты менталды эрекеттермен байланысты емес 
(Schultz, 2006). Бекiтушi факторлар тиiмдiлiгiне карай аныкталатындыктан, оларды 
алдын ала бiлу де мумкш емес.
«Кез келген окига белгш 61р жагдайда накты 61р окушыга эсер ете ме, жок па? Оны 
61луд1н жалгыз жолы - т1келей бакылау жасау. Б1з алдымен тандап алынган жауап­
тын жишгш бакылаймыз, сонан сон оны окигамен байланыстыра отырып, жи1л1ктег1 
езгер1сп аныктаймыз. Кандай да б1р езгерю болса, онда белг1л1 б1р жагдайда окига 
организмге эсер ет1п отыр деп есептейм1з (Skinner, 1953, рр.72-73).
Бекiту жагдайга карай тYрлiше: оларды жеке адамдарга белгiлi б1р жагдайда, 
белгш б1р уакытта колдануга болады. Дэл казiр к1тап окып отырган кезде Марияга 
эсер еткен фактор математика сабагы кезiнде немесе кггапты кейiнiрек окыганда тура 
сондай эсер бермейдг Осындай ерекшелiктерiне карамастан, мшез-кулыкка эсер ете- 
тш тiтiркендiргiштi немесе жагдайды болжай аламыз (Skinner, 1953). МуFалiмдердщ 
мактауы, бос уакыт, артыкшылыктар, жогары багалар эдетте окушыларга эсер ететш 
факторлар болып саналады. К^алай дегенмен де, белгiлi б1р жагдайдын эсер еткенiн 
не етпегенiн 61
з
жауаптан кейiн бiле аламыз жэне содан сон гана мшез-кулыктагы 
езгерютг байкауымыз мYмкiн.

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: