Дейл Шнук. Оқыту теориясы indd

3 -Т А Р А У
ОПЕРАНТТЫ ШАРТТЫЛЬЩ
Бихевиоризм теорияларынын iшiндеri ен танымалы - Б.Ф. Скиннердщ (1904-1990) 
оперантты шарттылык теориясы. Б.Ф. Скиннер 1930 жылдардан бастап жануарларга 
жYргiзген зертханалык зерттеулерiнiн нэтижесiн жариялай бастады. Онда ол оперантты 
шарттыльщтьщ компоненттерiн атап кeрсетедi. Зерттеулердiн толык нускасы 
«Орга-
низмдердщ мтез-цулцы» (The Behavior o f Organisms)
енбепнде берiлдi (Skinner, 1938).
Скиннер ез идеясын адамнын эрекетше катысты колданып кeрдi. Кызметке ендi 
гана орналаскан кезде оны бiлiм беру процесi катты кызыктырады, осыган байланыс- 
ты ол б ш м беретiн курылгылар ойлап тауып, оларга тYрлi окыту багдарламаларын ен- 
пзда. 
«BrniM беру технологиясы» ( The Technology o f Teaching)
(Skinner, 1968) атты ен- 
бегi окытуга, мотивацияга, тэрттпке жэне шыгармашылыкка арналады. 1948 жылы ол 
бихевиористш кагидаларды утопиялык когамды калыптастыру Yшiн калай колдануга 
болатыны жайлы баяндалатын 
«Екiншi Уолден» (Walden Two)
атты енбегш жарыкка 
шыгарады. Скиннер 
«Бостандъщ пен Намыстыц екiншi жагы» (BeyondFreedom and
Dignity)
деп аталатын енбепнде (1971) казiргi кездщ манызды мэселелерi женiнде ой 
толгап, бихевиористiк технологияны мэдениетп калыптастыруда колдануга шакыра- 
ды. Скиннер жэне тагы баска галымдар операнттылык принцитн мектепте окыту мен 
тэртшке, баланын дамуына, тш игеруге, элеуметпк мшез-кулыкка, менталдык ауруга, 
медициналык мэселелерге, нашакорлыкка жэне кэсiби бiлiм беруге катысты да колда- 
нып кередi (DeGrandpre, 2000; Karoly & Harris, 1986; Morris, 2003).
Жас кезшде Скиннер жазушы болуды армандаган:
«Мен шшкентай кабинет дайындап, жумыска к1р1спм. Жумыс нэтижеа айтарлык- 
тай керемет емес. Уакытымнын эр минутына дешн белш жазып койдым. Колыма 
тускеннщ бэрш оки 6ерд1м, кемелердщ улпсш жасадым, пианинода ойнадым, жана 
пайда болган радиоторапты тындадым, жергш кп газеттщ кызыкты айдарлар бель 
мше макала берд1м, б1рак кел1ст1рш ештене жазбадым. Осылайша мен психиатр бо- 
лып шыга келд1м» (Skinner, 1970, р. 6).
Павловтын «Рефлекс теориясы» (Conditioned Reflexes) (1927) мен Уотсоннын 
«Бихевиоризмшен» (Behaviorism) (1924) кешн онын психологияга кызыгушылыгы ар- 
тады. Скиннердiн одан к е т н п емiр жолы окыту психологиясымен тыгыз байланысты.
«Айтарлыктай керемет жетiстiгiмнiн болмауы менiн жазушы ретiнде калыптаса 
алмаганымды керсетедi», - дегенiне (Skinner, 1970, р. 7) карамастан, ол езЫ н эде- 
биетке деген кызыгушылыгын он жылга жалгаскан гылыми жазбага айналдыра ал- 
ган керемет жазушы едi (Lattal, 1992). Онын мамандыгына каншалыкты берiлгенiн 
Америка Психологтар кауымдастыгынын конвенциясында дуниеден етерден сегiз 
кун бурын сейлеген сезiнен байкауга болады (Holland, 1992; Skinner, 1990). Онын 
курметше арнап, 
«Америкалыц психолог»
журналынын арнайы немiрi жарык кердi 
(Америка Психологтар кауымдастыгы, 1992). Онын оперантты шарттылык теориясы 
окытудын жогары денгейлi кYрделi формаларын кажеттi денгейде тYсiндiре алмауына 
байланысты окыту туралы сол кездеп теориялар оган кумэн келтiргенiне карамастан 
(Bargh & Ferguson, 2000), окушынын бiлiм алуын арттырып, мiнез-кулкын жаксарту 
Yшiн элi де колданылып келедi (Morris, 2003). Тараудын басында, мысалы, Лео опе­
рантты шарттылык теориясын жагымсыз мiнез-кулыкты балаларга катысты колдана- 
тыны туралы айтты. Эмили мен Шейна, керганше, ездерiнiн когнитивт факторларды 
колдайтынын бiлдiрген болатын.

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: