Дейл Шнук. Оқыту теориясы indd

3 -Т А Р А У
(байланыс) бiрiншi (инструменталды) окиганын кундылыгынан жогары болса, 6i- 
рiншi окиганын пайда болу ыктималдыгы артады (мактау болжамы). Бiрiншi окига- 
га Караганда екiншi окиганын кундылыгы тeменiрек болса, бiрiншi окиганын пайда 
болу ыктималдыгы тeмендейдi (жазалау болжамы).
Балага енерге катысты жоба, медиаорталыкка бару, штап оку немесе компьютер 
ойнаудын бiрiн тандап алуга ерiк берiлдi делш. Осындай 10 тандау жасау барысын- 
да бала енерге катысты жобаны бiр рет, медиаорталыкты 3 рет, компьютердi 6 рет 
тандаса, ш т а т ы бiрде-бiр рет тандамаган. Демек, бала Yшiн компьютер баскалары- 
на караганда кундырак. Примак принципiн колдансак, мугал1м окушыга: «Кгтапты 
окып болган сон, компьютерде ойнай аласын», - деуi керек едi. Кептеген эмпирика- 
лык деректер эаресе мактау болжамына катысты Примактын идеясын дэлелдеп отыр 
(Dunham, 1977).
Примак принцитне CYЙене отырып, тиiмдi бешту тэсiлiн тандауга болады. 
Ол Yшiн адамдарда тандау мYмкiндiri бар кезде н е т iстейтiнiн бакылау керек. Сонан 
сон осы мшез-кулыктарды олардын орын алу ыктималдыгына карай орналастыры- 
ныз. Бешту кундылыгы езгерш туратындыктан, бул орын туракты болмайды. ¥дайы 
колданган жагдайда кез келген бешту канагаттану сезiмiн тугызуы мумшн. Ал ол, ез 
кезегiнде, жауаптын азаюына алып келедi. Примак принцитн колданатын муFалiмдер 
окушыларды бакылау немесе оларга сурак кою аркылы олардын калауын Yнемi тексе- 
рiп отыруга тиiс. Бекiтудiн кай тYрi тиiмдiрек болатынын алдын ала аныктау мшез-ку- 
лыктын езгеруiн жоспарлау кезiнде аса манызды (Timberlake & Farmer-Dougan, 1991).
Жазалау
тiтiркендiргiшке болашакта жауап беру ыктималдыгын азайтады. 3.3-кес- 
теде керсетшгендей, жазалау жауаптан кейiн позитивтi бекiтудi жоюды немесе не­
гатива^ жауаптын орын алуына тYрткi болуды бiлдiредi. Сурак-жауап сабагы кезiнде 
окушы тыныш отырмады делiк (муFалiмнен баска жакка карап отыруы да мумшн. 
МуFалiмнiн сурагы = 
Д Т
немесе А, тыныш отырмау = 
Ж
немесе 
М к).
МуFалiм окушы- 
нын кылыгын байкап, оган уй тапсырмасын бередi ( Б немесе 
C).
Окушы сабакка ден 
коя бастаса, Yй тапсырмасын беру негативта бешту болады. Бул - жазалау тэсш нщ
мысалы, себебi Yй тапсырмасын орындайтын окушы сабакта тэртiптi отырады. Му- 
Fалiмнiн кезкарасы тургысынан карасак, бул - негативы бештудщ мысалы (сабакта 
тыныш отырмау = 
Д
немесе 
A;
YЙ тапсырмасын беру = 
Ж
немесе 
М^;
сабакта дурыс 
отыру = Б немесе C). Буган жауап ретiнде муFалiм сабакта тэртшйздак таныткан 
окушыга YЙ тапсырмасын бере алады.
Немесе муFалiм Yй тапсырмасын берудщ орнына окушынын бос уакытын азайт- 
ты делiк. Окушы сабакта тэртш бузуын токтатса, бос уакытты позитивта бешту ретш- 
де колданады. Бул да жазалау тэсiлiнiн мысалы болады, ейткеш бос уакытынан айы- 
рылу оны бурынгы мiнез-кулкын езгертуге багыттайды. К^алай десек те, окушынын 
мiнез-кулкын осылайша езгертуi муFалiм Yшiн негативтi бешту болып кала бередг
Жазалау жауапты токтатканымен, оны мулдем жоймайды. Жазалау коркынышы 
жогалган кезде жазаланган жауап кайта пайда болуы мYмкiн. Жазалаудын тиiмдiлiгi 
ете кYPделi (Skinner, 1953). Терiс кылыктары Yшiн урып жазалау балада езiн шнэлау 
сезiмi мен коркыныш тудыруы ыктимал. Ал бул терiс кылыктарга тоскауыл болады. 
Бала болашакта тагы терю кылык керсететш болса, рефлексы турде езiн кiнэлау мен 
коркыныш сезiмi де кайта бас кетередi, сейып, баланын ондай кылыкка баруына бе- 
гет жасайды. Жазалау сондай-ак жазалауды болдырмайтын жауапка тiреледi. МуFалiм

жүктеу/скачать 18,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: