Бихевиоризм
баланы кате жауабы Yшiн сынайтын болса, кейiн бала ез ершмен жауап беруден бас
тартады. Жазалау огаш кылыкка да бастауы MYMKrn, себебi ол мшез-кулыктыц кандай
болуы керектiгiн керсете алмайды. Окыту кезшде де жазалау бiраз киындыктар туты-
зады, ейткеш окушы кандай жауап беру керектЫн анык бiлмейдi. Мугал1м кейде ба-
ланыц берген дурыс емес жауабына бола оны сынаса, кейде назардан тыс калдырады,
мундай жагдайда сын айтыла ма, элде айтылмай ма - окушылар оны бiле алмайды.
Осындай кубылма мшез-кулыктыц окытуга керi эсер етуi мYмкiн эмоциялык жанама
эсерi (мысалы, коркыныш, ашу) болады.
Мектепте жиi колданылатын жаза тYрiне: кейбiр артыкшылыктардан айыруды,
кабинеттен шыгарып жiберудi, мектеп iшiндегi жэне мектептен тыс шектеулердi жэне
мектептен шыгарып жiберудi жаткызуга болады (Maag, 2001). Жазага балама тэсшдер
де бар (3.4-кесте). Оныц бiрi - дискриминатив тiтiркендiргiштi негативтi мшез-кулык-
пен алмастыру. Мысалы, арткы партада отыратын окушы сабакта терiс мшез керсеттi
делiк. Ол окушыны алдыцгы партага отыргызу аркылы дискриминатив тiтiркендiр-
гiштi ауыстыра аламыз. Таты б£р балама - жагымсыз мiнез-кулык керсеткен адам
канагаттанганта дейiн жалгастыруына мYмкiндiк беру. Бул тэсiл Гатридщ шаршату
тэсiлiне уксас. Мысалы, баланыц ашуын сыртка шыгару Yшiн, ата-анасы оны эбден
шаршату аркылы сабырга келтгредг Yшiншi балама тэсiл - жагымсыз мшез-кулыкка
назар аудармау аркылы оныц ез бетшше жойылуына мYмкiндiк беру. Оны «жецшрек»
жагымсыз кылыктарта катысты колданута болады (мысалы, окушылардыц бiр-бiрi-
мен сыбырласуы), алайда балаларды баскару мYмкiн емес жагдайда муFалiмдер оны
баска тэсшдермен алмастыра алады. Тертiншi тэсiл - сай келмейпн мшез-кулыкты
позитивтi бекiтумен байланыстыру. МуFалiмнiц балалардыц аткарган жумысыныц
енiмдiлiгiн мактауы ол эдеттердi нытайта тYседi. Балама тэсшдердщ жазадан артык-
шылыты - мундай тэсiлдер окушыларга ездерш ц жYрiс-турысын тузетуге Yйретедi.
Достарыңызбен бөлісу: