4 -Т А Р А У
тэсшдер жайлы эцпмелеп бередг Н епзп
эрекеттерге - максат коя бту, эрекеттерден
кутетш нэтижелерд1 талкылау, максатка катысты жетютакп багалау, ойды,
эмоцияны
жэне эрекеттг ез бетгнше реттеу жатады. Бандуранын (1986) тус1ндару1 бойынша:
«0леуметпк танымдык теорияныц тагы б1р ерекшелш оныц ез1нд1к баскару кезш-
де аткаратын басты рел1мен байланысты. Адамдар баскалардыц кецшнен шыгу
ушш эрекет етпейдг Олардыц эрекеттершщ кепшшпне ез эрекеттерше деген ш ш
стандарттары мен ездерш баскарушы реакциялары туртш болады.
Жеке тулгалык
стандарттар кабылданганнан кешн, эрекеттер мен оларды аныктайтын стандарттар
арасындагы айырмашылыктар мшез-кулыкка эсер ететш езшдак багалау реакциясы-
ньщ белсендшпн арттырады. Сондыктан эрекет баска да детерминанттармен коса,
ездтнен пайда болган эсерлерд1 де камтиды» (Bandura, 1986, p. 20).
0леуметпк танымдык теория окыту мен мшез-кулыктын кершю беру1 туралы
болжам жасайды (Schunk, 2012). Бул болжамдар: адамдар, мшез-кулык жэне корша-
ган ортанын езара эрекет!, бакылай отырып б ш м алу мен эрекет ету аркылы бш м
алу (бш м нщ юке асуы),
окыту мен эрекет ету, ез1ндш баскару сиякты мэселелерд1
камтиды.
0зара эрекеттесу
Бандура (1982a, 1986, 2001) адамнын мшез-кулкын ушжакты, ягни мшез-кулык,
сырткы факторлар, таным сиякты тулгалык факторлардын езара эрекеттесу1 ретгнде
карастырды (4.1-сызба). взара эрекеттесетш осы детерминанттарды
взтдж тшмд1-
лж,
ягни тулганын мшез-кулыкты белгш б1р денгейде уйренуше кажетп эрекеттер-
д1 уйымдастырып, юке асыра бшу кабшетше деген сешм1
аркылы керсетуге болады
(Bandura, 1982b, 1986, 1997). Зерттеушшер ез1нд1к тш м дш к (тулгалык фактор) пен
мшез-кулыктын езара эрекеттесуше байланысты, тапсырманы тандау, табандылык,
куш-жюер жумсау, дагдыны игеру сиякты жетютгкке жету ушш ез1нд1к тш м дш к ка
жетп мшез-кулыкка (тулга ^ мшез-кулык (person ^ behavior) эсер етед1
деп есеп-
тейд1 (Schunk, 2012; Schunk & Pajares, 2009). Доннеттанын ез1ндш тш м дш п н щ темен
болуы жарыстар кез1нде колын дурыс пайдаланбауына душар еткенш еске тушрщз.
в з кезепнде, окушылардын эрекеттер1 олардын ез1нд1к тш м дш гш арттырады. Оку-
шылар тапсырманы орындау барысында ездерш н б ш м алу (мысалы, тапсырманы
орындау, курс жумысынын б1р бел1мш аяктау) максатына карай жакындаганын бай-
кайды. Мундай жетюпктер окушыларды ездер1нщ жаксы нэтиже керсете алатынына
сенд1рш, эр1 карай да жалгастырып оку ушш ез1ндш тш м дш гш (мшез-кулык ^ тул
га) арттырады.
Б ш м алуда киналатын окушыларга жасалган зерттеулер ез1ндш
тш м дш к пен
сырткы факторлардын езара эрекеттесетшш аныктады. Мундай окушылардын ба-
сым кепш ш гш де жаксы нэтиже керсете алмауына байланысты ез1нд1к тш м дш к
сез1м1 темен болады (Licht & Kistner, 1986). Окушылардын элеуметпк ортасында
окушыларга деген кезкарас олардын накты кабшетше (тулга ^ коршаган орта) емес,
кершнше, окуда каншалыкты киналатынына (мысалы,
езшдш тш м дш ктщ темен
болуы) байланысты калыптасады. Кейб1р мугал1мдер ондай окушыларды сабакта
киналмайтын окушылардан кабшеп темен деп санайды. Осыган байланысты, ондай
окушылардын жаксы бшетш баска салаларынын бар екенше карамастан, жалпы бш м
беру мэселесшде олардан аса кеп умгт кутпейд1 (Bryan & Bryan, 1983). Мугал1мнщ
Достарыңызбен бөлісу: